Hoewel Rekem in 2008 werd uitgeroepen tot het ‘Mooiste dorp van Vlaanderen’, blijkt het in de vorige eeuw een plek waar veel mensen aan probeerden te ontsnappen. In de podcast Monsters in het bos onthullen Bram Ieven en Aafke Romeijn verhalen van patiënten, landlopers en misdadigers uit de vroegere psychiatrische instelling van Rekem.
Koloniën van Weldadigheid
De geschiedenis van Rekem gaat terug naar het begin van de negentiende eeuw, waarin de Koloniën van Weldadigheid als experiment worden opgezet. Arme, stedelijke gezinnen worden verplaatst naar strafkolonies in Overijssel, Drenthe en Antwerpen waar ze moeten werken in strak georganiseerde landbouwprojecten.
In Antwerpen gaat het sociaal experiment rond 1842 failliet, maar vanaf 1866 komt er weer interesse in het oude koloniemodel. In dat jaar wordt in België een nieuwe wet aangenomen tegen landloperij. Die wet bepaalt dat mensen zonder vaste verblijfplaats en zonder voldoende geld op zak voor één brood, direct gearresteerd mogen worden.
De strafkolonie in Rekem
Het kasteel in Rekem was al sinds 1809 een zogenaamd bedelaarsgesticht, maar door de nieuwe Landloperijwet ontwikkelt Rekem zich tot een heuse strafkolonie. Net buiten het dorp wordt een oud stuk grond ontgonnen, landbouwgronden worden uitgebreid en er is een grote boerderij waar de landlopers moeten werken.
Wanneer Rekem in 1921 officieel als psychiatrische instelling gaat functioneren, wordt het koloniemodel behouden. Naast de vele daklozen die in de instelling zitten, komen er dus ook personen bij met psychische aandoening, waaronder: criminelen met een psychische diagnose, dementerende ouderen en moeilijk opvoedbare kinderen. Allemaal mannen, jong en oud, die aan het werk worden gezet op de grote boerderij of op andere plekken in Rekem.
'De instelling in Rekem wordt een geoliede machine die door de patiënten zelf in gang wordt gehouden. Of ze nu willen of niet.'
Verzameling vol heftige verhalen
Op het enorme terrein waar ooit de landbouwgronden lagen waar de kasteelbewoners werkten, is nu het moderne psychische zorgcentrum van Rekem gevestigd. Oude schuren zijn verruild voor moderne patiëntenverblijven, maar de grote boerderij staat er nog steeds.
Op de zolder heeft een hechte groep vrijwilligers het bezoekerscentrum ingericht; een museum over de geschiedenis van de psychiatrische instelling. Hier staan werktuigen van de kolonies, doodskisten waarin patiënten werden begraven en medische apparatuur verzameld. Het laat de heftige geschiedenis zien van de patiënten die hier door hun familie, huisarts, psychiater of een rechter naartoe werden gestuurd. Een instelling waar mensen aan een bed werden vastgebonden en soms zelfs ‘werden getemd met serieuze klappen.
Ontsnappingen
In oude krantenartikelen ontdekken Aafke en Bram dat veel patiënten uit Rekem zijn ontsnapt of vluchtpogingen ondernemen. Ook zelfbeschadiging en zelfdoding blijkt in de instelling aan de orde van de dag.
Mannen die aan dementie lijden vormen een van de vele groepen die in Rekem worden geplaatst. Deze oude, verwarde mannen zijn waarschijnlijk niet in staat te vluchten, waardoor ze overlijden in de instelling en worden begraven op de begraafplaats diep in de bossen van Rekem.
Verhalen van de mannen in Rekem
De verhalen van de personen achter de namen op de begraafplaats, grijpen Aafke en Bram aan. Zo vertelt Bram in de podcast: ‘Rekem was, zoveel is wel duidelijk, geen gewone psychiatrische instelling. Het is die verwevenheid van psychische problematiek en dakloos zijn, of landloper zoals het toen werd genoemd, die zich in mij heeft vastgezet. Dat raakt namelijk aan mijn eigen leven. Aan een periode die nu ruim tien jaar achter me ligt en waar ik liever niet aan terugdenk. Waar ik op een bepaalde manier nog steeds voor vlucht, maar waarvan de consequenties me nog steeds achtervolgen. En waar ik uiteindelijk, via Rekem, toch de confrontatie mee moet aangaan. Misschien dat ik me daarom zo vastbijt in de verhalen van de mannen die in Rekem zaten.’
'Het is die verwevenheid van psychische problematiek en dakloos zijn, of landloper zoals het toen werd genoemd, die zich in mij heeft vastgezet.'
Podcast Monsters in het bos
In de podcast Monsters in het bos duiken Aafke en Bram dieper in de geschiedenis van Rekem en proberen de verhalen van enkele van de overleden patiënten te redden van de vergetelheid. Want, zo blijkt, veel van deze verhalen zijn zelfs bij naaste familieleden onbekend.
Foto Aafke en Bram: Maan Limburg
Luister naar Monsters in het bos
Luister nu alle afleveringen van Monsters in het bos in de NPO Luister app of via jouw favoriete podcastkanaal.
Zelf hulp of advies nodig?
Ervaar je mentale problemen, maak je je zorgen om iemand of heb je problemen met anderen? MIND Korrelatie biedt anonieme, professionele, psychische en psychosociale hulp. MIND Korrelatie geeft individueel advies en hulp aan iedereen die hierom vraagt. Dit kan telefonisch via 0900-1450 en online via onderstaande link.
Op de hoogte blijven van podcasts en programma's van KRO-NCRV?
Schrijf je dan in voor de KRO-NCRV nieuwsbrief!
