Je staat als jonge filmmaker aan de start van je carrière als wereldwijd de pandemie uitbreekt. Het is een sector waarin je überhaupt hard moet trekken om de maandelijkse kosten te dekken, maar hoe maak je je droom waar, in een tijd waarin zelfs de grootste productiehuizen in de wachtrij staan?
Met een kleine omweg weet de 33-jarige Roxanne Stam het te schoppen tot regisseur. In 2012 studeerde ze af aan de theaterschool in Amsterdam als theatermaker en docent. "Ik was getraind om mensen op hun best te laten spelen op het podium. Daar bleek ik best goed in te zijn." Van theatermaker groeit Roxanne uit tot succesvol regie-assistent voor onder andere Penoza: The Final Chapter, vampierenserie Heirs of the Night en Fenix. Van de ene opdracht rolt ze in de andere. "Maar voor mijn eigen plannen was weinig tijd. Ik was altijd aan het draaien voor andere dingen."
Geen inkomen, wel tijd
Daar heeft de pandemie het afgelopen jaar verandering ingebracht. Met producties die stop werden gezet lag het werk ineens stil. ''De eerste vijf maanden van de pandemie heb ik niet gedraaid, waardoor ik geen inkomen had. Projecten gingen niet door of werden steeds uitgesteld." Vervelend, maar het levert Roxanne wel zeeën van tijd op. "In korte tijd heb ik samen met Kurt Platvoet de film Dienstmeid #2 geschreven. Doordat ik de tijd had om te reflecteren en aan mijn eigen projecten te werken, was het moment om zelf te gaan regisseren ineens daar."
Als kind zat ik al op theater en was ik hier al mee bezig
Het filmmaken is voor haar een droom, die zich vanuit het theater als startpunt steeds verder heeft ontwikkeld. "Als kind zat ik al op theater en was ik hier al mee bezig." In haar rol als regie-assistent wordt de drang om zelf te regisseren steeds groter, legt ze uit. "Soms kom je in een situatie terecht waarin je het zelf helemaal anders zou doen. Dat betekent dat je een eigen visie hebt, een andere kijk dan de regisseur. Niet iedereen heeft dat, maar als je dat merkt, gaat het kriebelen om de regie in handen te hebben."
Niet voor alle oren bestemd
In mei 2020 verschijnen de COVID-19 protocollen voor de audiovisuele sector. Vanaf dat moment is alles snel opgepakt, vertelt Roxanne. "Het is lastig dat je elkaar niet mag aanraken", wat best vreemd kan klinken, voegt ze toe. "Zelf ben ik een intuïtief mens en het gebeurt gauw dat je even een arm of schouder pakt om iemand een kwartslag te draaien. Soms wil je ook dingen discreet laten weten. Bij een vrijscène kan het gebeuren dat iets er niet charmant uitziet. Dat de benen bijvoorbeeld even de andere kant op moeten, omdat je anders naar binnen kijkt. Je wilt niet dat de hele crew dat hoort. Dat soort dingen zijn lastig op afstand."
In een ander tijdperk zou er voor mij echt geen ruimte zijn met zo’n klein budget
Mondkapjes, testen… Het vereist meer organisatie en zorgt voor extra kosten, maar blijdschap om door te mogen, overheerst. Voor haar film Dienstmeid #2 mag ze draaien bij ITA, in de Stadsschouwburg. "Dat kan alleen maar omdat de theaters dicht zijn. In een ander tijdperk zou er voor mij echt geen ruimte zijn met zo'n klein budget. Dat is heel bijzonder."
Nieuwe ronde, nieuwe kansen
Begin vorig jaar was een bewogen tijd voor de jonge filmmaker. "Ik wilde een appartement voor mezelf kopen en niet meer duur huren in Amsterdam, waar ik altijd heb gewoond. In Antwerpen kon dat." Toen de pandemie uitbrak, zat ze alleen in haar nieuwe huis, op een plek waar ze nog bijna niemand kent. "Ik kon aan mijn eigen projecten werken, maar moest mezelf de hele tijd een schop onder mijn reet geven. Soms lukte ook gewoon twee weken helemaal niet. Vooral beginnen - terwijl je ineens heel veel tijd hebt en in zo'n niet-productieve staat van lockdown bent - is lastig."
"Je wordt niet ineens wakker als succesvol regisseur. Ik moest aan de bak. De wens om een goede maker te worden is zo groot dat het me steeds wakker schudt als ik anderhalve week heb liggen Netflixen."
Ondanks de pandemie krijgt ze het voor elkaar om de film Dienstmeid #2 te maken. De Ontmoeting, een initiatief voor jonge makers dat dit jaar wél doorging, selecteerde de film. "Bij een eigen inleg van vijfduizend euro wordt het bedrag door realisatiepartner AVROTROS verdubbeld", legt Roxanne uit. Ter vergelijking, een gemiddelde draaidag voor een bioscoopfilm kost zo’n dertigduizend euro. "Wij hebben tienduizend voor de hele film. Dat is echt een mini-budget. Maar met deze kans gaat de film in première bij Het Nederlands Film Festival, een groot bereik en een mooie vertoning gegarandeerd."
Haar tip voor andere jonge makers? "Houd je plannen niet alleen in je eigen hoofd. Probeer ze te formuleren op papier. Kijk veel, zoek inspiratie en kijk of je op de set in een andere functie al dingen kunt leren. Je leert door op sets te werken, te observeren. Laat je plannen niet alleen in je hoofd rondzweven, zorg dat het concreet wordt."
Representatie in een Marvel-film; Dat maakt mij gelukkig
Haar kinderdroom
De 23-jarige Melissa Opti laat zich als filmmaker ook niet door de coronacrisis uit het veld slaan. Ze studeert regie en documentaire aan de Filmacademie in Amsterdam. "Ik wist als klein meisje al dat ik films wilde gaan maken." De jonge Melissa werd door jeugdseries geraakt; De Daltons, High School Musical. "Voordat ik ging slapen mengde ik de verhalen in mijn hoofd met de jeugdseries op zo’n manier dat het mijn ideale film of serie zou worden. Ik vertelde dat zo vaak aan mijn moeder, dat ze op een dag zei dat ik daar mijn beroep van kon maken."
Het begin van de pandemie was lastig, vertelt ze. "Als mens moet je dan sowieso omschakelen in hoe je te werk gaat." Toch ziet ze als jonge freelancer ook kansen ontstaan. "Ik ben blij dat er nu door veel bedrijven wordt nagedacht over film en video en hoe je dat kunt inzetten om een boodschap over te brengen."
Eigenlijk heb je als filmmaker aan jezelf en een camera genoeg, gelooft Melissa. "Mensen kijken vaak neerbuigend naar YouTubers of vloggers, omdat het niet filmisch zou zijn. Ik bewonder die contentcreators juist heel erg. Ze hebben een camera, gaan op pad en maken iets. Casey Neistat vind ik daarin heel inspirerend. We moeten af van die termen YouTuber en filmmaker; je doet hetzelfde en dat is een verhaal vertellen."
Gebrek aan herkenning
Worden meegezogen in het verhaal, dat is voor Melissa van jongs af aan de magie van film. "Tegelijkertijd merkte ik ook dat ik mezelf niet vaak genoeg terugzag. Als zwart meisje had ik het idee dat ik mezelf niet kon herkennen in een film. Tijdens het buitenspelen ga je bijvoorbeeld de personages uit een cartoon naspelen. Als ik dan een rol moest spelen, was er geen één die op mij leek", of het was een karakter dat ze stom vond, voegt ze toe. "Vanuit daar voelde ik de drang om mezelf te willen herkennen. Ik vind het belangrijk dat ik die erkenning van mijn bestaan terugzie in film. Dat wil ik nu ook als filmmaker kunnen bieden."
Wanneer de cast volledig wit is - terwijl het ook anders kan - haak ik af
Black Panther is daarin een voorbeeld, volgens Melissa. "Het gaat over een utopisch en krachtig beeld van Afrika. Ik zie dat daarin de zwarte cultuur wordt omarmd en besef dat dat voor mij is hoe het moet. Dan is het ook nog eens een Marvel-superheldenfilm. Om daar de representatie terug te zien, maakt mij gelukkig. Ik kan me voorstellen dat dit voor kinderen zoveel gaat betekenen."
Beginnend vanuit een wit perspectief
"Vanaf het moment dat ik zelf begon met filmmaken, heb ik me gerealiseerd dat ook ik vanuit een wit perspectief nadacht. Ik vond het lastig om over zwarte personages te schrijven, omdat ik in mijn jeugd het juiste voorbeeld te weinig had gezien. Op de filmacademie voel ik nu extra de noodzaak om bestaande stigma’s te doorbreken. Mijn laatste film over het slavernijverleden dat verscholen ligt in de architectuur van Amsterdam draagt daar bijvoorbeeld aan bij. Elke keer dat ik een film kijk, ben ik met representatie bezig. Films waarin niet is nagedacht over de etniciteit of gender van de cast, kan ik niet meer zien. Peaky Blinders wilde ik kijken, maar wanneer de cast volledig wit is - terwijl het ook anders kan - haak ik af."
Het grotere plaatje van film
"Film is meer dan entertainment. Het is een manier om mensen te onderwijzen. Ik denk dat je je daar als filmmaker bewust van moet zijn. Het is een manier om mensen te laten zien wat het leven betekent. Mijn vrienden dachten vroeger dat ik de politiek in zou gaan." Die politieke boodschap draagt ze nu uit in haar films. "Ik zie het grotere plaatje van wat ik doe. Als zwarte mensen altijd als hulpje of lolbroek worden neergezet, is dat het beeld dat je creëert. En wanneer witte mensen altijd de rol van knappe superheld vertolken, waar iedereen verliefd op wordt, ga je automatisch denken dat zij superieur zijn. Film heeft dus heel veel invloed op hoe je naar de wereld kijkt."
"Ik merk dat de beste verhalen dicht bij jezelf liggen", zegt Melissa. Ga op zoek naar hetgeen dat vanbinnen zit, luidt daarom haar tip. "Wanneer ik vanuit mijn eigen urgentie een film maak, dan wil ik er ook echt voor gaan. Dan komen alle aspecten van hard werken, nieuwsgierig zijn, op pad gaan en jezelf inleven vanzelf naar boven."
