Stemmen die je de opdracht geven om mensen te martelen, je eigen oog uit te steken met een vork of om iemands hoofd af te hakken en hun bloed te drinken. Dit soort stemmen kunnen voorkomen bij mensen die last hebben van schizofrenie. Althans in de VS en Europa. Maar uit onderzoek blijkt dat in landen als Ghana en India mensen met schizofrenie de stemmen vaak als positief en soms zelfs als magisch ervaren. Hoe kan dat?
Nederlander en schizofreniepatiënt Bart de Ruijter deed vorig jaar zijn verhaal in de Volkskrant: "Ik begon stemmen te horen. Ik kreeg meerdere opdrachten: ik moest mijn hand naar mijn keel brengen, ik moest een groot mes pakken, ik moest hardop zeggen dat ik eraan ging, ik moest overgeven - wat dan ook gebeurde, ik moest zomaar knielen of verplicht bidden." Zijn verhaal komt overeen met die van verschillende Amerikaanse patiënten. Het lijkt erop de stemmen die gepaard gaan met een psychose altijd gewelddadig en destructief zijn. Maar een nieuwe studie wijst uit dat dit lang niet overal ter wereld het geval is. De oorzaak daarvan is opvallend.
Schizofrenie, wat is dat eigenlijk?
De Hersenstichting omschrijft schizofrenie als 'een ernstige en complexe psychiatrische ziekte, die gepaard gaat met psychoses. Bij deze hersenaandoening verliest iemand het contact met de werkelijkheid'. In Nederland stonden in 2018 57.600 mensen bij de huisarts geregistreerd met schizofrenie. Veel voorkomende symptomen zijn wanen, hallucinaties, het wegvallen van de samenhang in spreken en denken, onlogische gedragingen en een gebrek aan emoties en motivatie.
Vaak heeft schizofrenie grote gevolgen op de kwaliteit van leven. Normale dingen als studeren, werken, relaties, hobby’s en dagelijkse bezigheden zijn niet meer vanzelfsprekend. Uit een studie binnen vijf Europese landen blijkt bijvoorbeeld dat 79 procent van de patiënten geen werk had en 65 procent was vrijgezel.
Gewelddadig versus vermakelijk
Maar niet overal ervaren mensen met schizofrenie dit. Een nieuwe studie van de Universiteit van Stanford suggereert dat de manier waarop mensen met schizofrenie de ziekte ervaren afhangt van de culturele context waarin zij leven. Voor het onderzoek heeft het team zestig mensen onderzocht, twintig in Californië, twintig in India en nog eens twintig in Ghana. Aan de patiënten werd gevraagd hoeveel stemmen ze hoorden, hoe vaak het voorkwam en hoe de stemmen klonken. De Indiase en Ghanese deelnemers ervaarden de stemmen in hun hoofd als overwegend positief. Ze werden omschreven als speels en vermakelijk en deden de deelnemers denken aan vrienden en familie. Opvallend is dat geen enkele Amerikaan de stemmen in zijn of haar hoofd als positief heeft ervaren. Zij omschreven hun stemmen als gewelddadig en hatelijk.
De manier waarop mensen aandacht geven aan de stemmen kan veranderen wat deze zeggen
Beïnvloeden wat stemmen zeggen
Psychologisch antropoloog en hoofdonderzoeker Tanya Luhrmann en haar collega’s wijten dit verschil aan ‘duidelijke sociale waarden’. Amerikanen en Europeanen hechten volgens haar meer waarde aan individualiteit en onafhankelijkheid. Daardoor ervaren zij de stemmen eerder als indringend. In Oosterse en Afrikaanse culturen zijn relaties en saamhorigheid belangrijker. Een hallucinatie zou daarom sneller worden gezien als een onderdeel van het uitgebreide sociale netwerk.
Sterker nog, veel deelnemers uit Ghana en India zagen zichzelf niet als ziek. De stemmen die zij hoorden zagen ze gewoon als mensen en zo gingen ze er ook mee om, zelfs als ze diegene helemaal niet mochten. Volgens Luhrmann suggereert dit dat de manier waarop mensen aandacht geven aan de stemmen kan veranderen wat deze zeggen.
Nieuwe behandeling?
Volgens de onderzoekers kunnen de inzichten helpen om nieuwe behandelingen te ontwikkelen. Schizofrenie is niet helemaal te genezen, maar sommige behandelingen dringen er bij patiënten op aan om een band te krijgen met hun stemmen en ermee te onderhandelen. In een eerder artikel van Luhrmann voor The American Scholar beschreef ze in 2012 al het voorbeeld van de Nederlandse Hans.
Een van de stemmen in zijn hoofd pushte hem om elke dag urenlang het Boeddhisme te bestuderen. Door zijn praatgroep werd Hans aangemoedigd om met de stem in gesprek te gaan en te onderhandelen. Hij maakte een deal met de stem en stelde voor om maximaal een uur per dag te wijden aan het Boeddhisme. De stem ging akkoord: zolang Hans een uur per dag studeerde, liet ze hem met rust. Bij Hans heeft het mogen baten. Uiteindelijk zijn bij hem de stemmen verdwenen, waardoor hij zijn medicatie kon afbouwen en zelfs weer zelfstandig kan wonen.
