Tot voor kort hadden veel Franse jongeren nog nooit gehoord van Joséphine Baker. De Amerikaans-Franse zangeres, danseres, spion en burgerrechtenactivist krijg 46 jaar na haar dood een grafmonument in het Pantheon in Parijs. Tussen nationale helden als Voltaire, Marie Curie en Victor Hugo is ze de eerste zwarte vrouw ooit die wordt bijgezet. "Ze kwam uit Amerika, berooid, werd een ster en gaf toen haar leven eigenlijk voor Frankrijk als spion in de Tweede Wereldoorlog."
'J’ai deux amours', een van Bakers beste liedjes, vindt zangeres Denise Jannah. "Een van haar grootste nummers; 'Mon pays et Paris.' Mon pays was the United States of America, waar ze vandaan kwam. Maar Parijs had haar omarmd en dat is haar tweede land geworden", aldus Jannah. De Amerikaanse Baker had vorige eeuw grote bekendheid in Frankrijk, maar dat is tegenwoordig anders. Vooral bij de jongere generatie Fransen is Baker niet of nauwelijks bekend, denkt ook oud Frankrijk correspondent Stefan de Vries: "Ze is nu weer uit de vergetelheid geraakt. Ik denk dat heel veel jongeren niet van haar gehoord hadden, maar nu wel. De Franse media staan al weken vol met verhalen over deze bijzondere vrouw."
Ze speelde een hele grote en ze was een kleurrijk figuur
Vrijheid
Wat is er nu zo bijzonder aan Joséphine Baker? "Zij is een soort Franse droom. Ze kwam uit Amerika, berooid, werd een ster, gaf toen haar leven eigenlijk voor Frankrijk in de Tweede Wereldoorlog", aldus De Vries. "Ze is op een gegeven moment, zoals heel veel Amerikaanse musici in die tijd naar Europa gekomen, want hier kon ze vrij zijn", vertelt Jannah. In die tijd was er geen rassenscheiding in Europa, zoals die in de Verenigde Staten was. "Je kon gewoon over straat en je had niet 'whites only' en dergelijke. Hier werd ze als artiest gevierd."
Maar er was nog iets anders fascinerends aan Baker, vindt De Vries. “Dat zij ook een spion was”, aldus De Vries. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat Baker in het Franse leger en was luitenant bij de luchtmacht. "Ze was heel close met de generaal Charles de Gaulle. Ze speelde een hele grote en ze was een kleurrijk figuur", vertelt hij. Baker ontving verschillende onderscheidingen voor haar werkzaamheden als spion. "Tijdens de speech van Martin Luther King staat ze ook in haar Franse legeruniform met al die onderscheidingen. Ze was een verzetsheld."
Zij heeft een ontzettend belangrijke rol gespeeld in de roaring twenties als artiest
'Ze verdient het'
Dat Baker nu geëerd wordt met een grafsteen in het Pantheon van Parijs vinden De Vries, Jannah en Sy niet gek. "Ik denk dat het heel erg goed is dat zij daar een plek krijgt door haar ongelooflijke veelzijdigheid en omdat zij een inspiratiebron is voor heel veel vrouwen, zeker voor zwarte vrouwen", aldus Sy die Baker ook haar eigen inspiratiebron vindt. "Zij heeft een ontzettend belangrijke rol gespeeld in de roaring twenties als artiest en ontzettend bijzondere optredens gegeven. Ze was de verzetsheld in de Tweede Wereldoorlog. Ze heeft een prominente rol gehad in de Civil Rights Movement en dat als zwarte vrouw. Daar zijn nog niet heel veel van en dan mag je best daar liggen. Ze verdient het echt."
Baker ligt overigens niet zelf in de kist die in het Pantheon wordt bijgezet. "Zij is begraven in Monaco, daar blijft ze ook liggen. In deze kist liggen vier hoopjes aarde van plekken die voor haar belangrijk zijn geweest", legt De Vries uit. Zo ligt er aarde uit haar geboorteplaats Saint-Louis, Parijs, de Dordogne, waar ze een kasteel had, en haar laatste rustplaats Monte Carlo in Monaco.
