Rome, 29 oktober 2023 - Gisteravond verscheen het rapport dat een samenvatting geeft van de discussies tijdens de eerste sessie van de Zestiende Algemene Gewone Assemblee van de Bisschoppensynode. Daarin staat dat de katholieke kerk een meer gastvrije pastorale benadering nodig heeft, vooral voor mensen die zich buitengesloten voelen. Tevens wordt gewag gemaakt van de vrees voor verraad aan de kerkelijke leerstellingen. Ook klinkt de roep om een diepgaande bekering zodat het kwaad van seksueel misbruik en clericalisme kan worden uitgebannen.
Onder de onderwerpen die in het rapport aan de orde komen zijn seksueel misbruik door geestelijken, de rol van vrouwen in de kerk, hulp aan armen en het principe van synodaliteit.
De vergadering, met 365 stemgerechtigde leden, kwam van 4 tot 28 oktober zes dagen per week bijeen in de Paulus VI-Aula in Vaticaanstad, na een driedaagse retraite buiten Rome. Vandaag komen de deelnemers samen in de Sint-Pietersbasiliek voor de afsluitende mis waarin paus Franciscus voorgaat.
Nadat de stemming over elk van de twintig hoofdstukken van het samenvattend rapport (Relazione di Sintesi) was afgesloten, zei de paus dat hij iedereen eraan wilde herinneren dat “de hoofdrolspeler van de synode de Heilige Geest is”.
De discussies tijdens de synode vormden de voorbereiding voor een bezinningsperiode van een jaar die in oktober 2024 zal uitmonden in de tweede en laatste sessie van deze synodeassemblee.
Het samenvattend verslag is geschreven in het Italiaans en heeft als titel ‘Een synodale Kerk op missie’. Het bestaat uit 41 pagina's, waarover gisteren alinea voor alinea werd gestemd. Het aantal deelnemers die ‘ja’ of ‘nee’ oordeelden bedroeg nooit meer dan 346. Het doel van het rapport is de presentatie van “overeenstemmingen, aandachtspunten en voorstellen die voortkwamen uit de dialoog”.
Elke alinea in het verslag werd goedgekeurd door ten minste tweederde van de aanwezige leden die hun stem uitbrachten. Gisteravond werden door het Vaticaan ook de scores van elke stemming gepubliceerd. Daaruit blijkt dat het overgrote deel van de alinea’s met meer dan 85 procent van de stemmen is goedgekeurd.
Synodaliteit
De termen ‘synodaal’ en ‘synodaliteit’ behoeven volgens het rapport verdere verduidelijking, inclusief theologische verduidelijking en, misschien, verwerking in het kerkelijk recht.
Sommige deelnemers vroegen zich af hoe een bijeenkomst met ongeveer 21 procent niet-bisschoppen een assemblee van bisschoppensynode genoemd kon worden.
Het rapport erkent ook angsten, onder andere dat “de leer van de Kerk zal worden veranderd, waardoor we zullen afwijken van het apostolische geloof van onze voorouders en daarmee de verwachtingen zullen verraden van hen die vandaag de dag hongeren en dorsten naar God”. De leden van de assemblee antwoorden daarop in alinea 1f: “We zijn ervan overtuigd dat synodaliteit een uitdrukking is van de dynamische en levende Traditie.”
”Zonder de waarde van representatieve democratie te onderschatten, reageert paus Franciscus op de bezorgdheid van sommigen dat de synode een orgaan van meerderheidsoverleg zou kunnen worden, verstoken van zijn kerkelijke en spirituele karakter, waardoor het hiërarchische karakter van de Kerk in gevaar komt. Sommigen vrezen dat ze gedwongen zullen worden om te veranderen; anderen vrezen dat er niets zal veranderen en dat er te weinig moed zal zijn om te bewegen in het tempo van de levende Traditie. Achter sommige verbijstering en tegenstand gaat ook de angst schuil om de macht en de privileges die daarmee gepaard gaan te verliezen. Hoe dan ook, in alle culturele contexten duiden de termen 'synodaal' en 'synodaliteit' op een manier van kerk-zijn die gemeenschap, zending en participatie articuleert”, aldus 1g.
Synodaliteit kan volgens alinea 1h worden begrepen als de reis van christenen met Christus en naar het Koninkrijk toe, “samen met de hele mensheid; missionair gericht, impliceert het samenkomen in vergadering op de verschillende niveaus van kerkelijk leven, luisteren naar elkaar, dialoog, gemeenschappelijk onderscheidingsvermogen, het creëren van consensus als uitdrukking van Christus aanwezig zijn in de Geest, en het nemen van een besluit in gedifferentieerde medeverantwoordelijkheid”.
Luisteren
Het rapport benadrukt het “luisteren” dat plaatsvond op lokaal, nationaal en continentaal niveau voorafgaand aan de assemblee en de “gesprekken in de Geest” die plaatsvonden tijdens de samenkomst, waarbij iedereen in zijn of haar kleine groep sprak. Daarna was er stille reflectie gevolgd door discussie. Dit alles vond plaats aan tientallen ronde tafels in de grote audiëntieaula. De Utrechtse hulpbisschop Ted Hoogenboom, die namens de Nederlandse bisschoppenconferentie deelnam, vergeleek die opstelling met een feestzaal, waardoor hij het gevoel kreeg dat de synode werd “gevierd”.
Vrouwelijke diakens
Een van de hot topics van de beraadslagingen was de rol van vrouwen in de kerk. De twee alinea’s daaromtrent kregen de minste steun. Ze werden goedgekeurd met 279 tegen 67 stemmen en 277 tegen 69. De synode, zo blijkt uit het rapport, vraagt om meer “theologisch en pastoraal onderzoek naar de toegang van vrouwen tot het diaconaat”, inclusief een herziening van de conclusies van studiecommissies die paus Franciscus in 2016 en 2020 instelde om te onderzoeken of diaconessen in de oudheid een sacramentele wijding hadden ontvangen, wat tot op heden onopgehelderd is gebleven.
Onder de leden van de vergadering, aldus het rapport, dachten sommigen dat het idee van vrouwelijke diakens een breuk met de traditie zou opleveren, terwijl anderen erop aandrongen dat het “de praktijk van de vroege kerk zou herstellen”.
“Anderen zien het als een passend en noodzakelijk antwoord op de tekenen van de tijd, trouw aan de Traditie, en een antwoord dat weerklank zou vinden in de harten van velen die op zoek zijn naar nieuwe energie en vitaliteit in de Kerk”, aldus het rapport. Echter, zo wordt toegevoegd, sommige leden denken dat daarmee “de Kerk zou huwen met de tijdgeest”.
LHBTQ+
De leden van de synodeasemblee bespraken ook pastorale benaderingen om mensen die zich buitengesloten voelden, waaronder armen, mensen met een handicap, LHBTQ+-katholieken en katholieken van wie het huwelijk niet door de kerk wordt erkend, welkom te heten en op te nemen in het leven van parochies.
Het rapport gebruikt echter nergens de term ‘LHBTQ+’ of ‘homoseksueel’. Er wordt echter alleen in het algemeen over kwesties gesproken die te maken hebben met “kwesties van identiteit en seksualiteit”.
“Sommige kwesties, zoals die met betrekking tot genderidentiteit en seksuele oriëntatie, het levenseinde, moeilijke huwelijkssituaties en ethische kwesties in verband met kunstmatige intelligentie, zijn controversieel, niet alleen in de samenleving maar ook in de Kerk, omdat ze nieuwe vragen oproepen. Soms zijn de antropologische categorieën die we hebben ontwikkeld niet voldoende om de complexiteit te bevatten van de elementen die voortkomen uit ervaring of kennis in de wetenschappen en vereisen ze verfijning en verdere studie. Het is belangrijk om de nodige tijd te nemen voor deze reflectie en er onze beste energie in te steken, zonder toe te geven aan simplificerende oordelen die personen en het Lichaam van de Kerk schaden. Veel aanwijzingen zijn al gegeven door het leergezag en wachten erop om vertaald te worden in passende pastorale initiatieven. Zelfs waar verdere verduidelijking nodig is, wijst het gedrag van Jezus, geassimileerd in gebed en bekering van hart, ons de weg vooruit”, aldus alinea 15g, goedgekeurd door 307 tegen 39 deelnemers.
De meningsverschillen in de vergadering weerspiegelen tegengestelde zorgen: dat “als we de leer hard en veroordelend toepassen, we het evangelie verraden; als we ‘goedkoop’ barmhartigheid bedrijven, we Gods liefde niet uitdragen” (15f). Toch, zo staar er in alinea 16h “vragen ook mensen die zich gemarginaliseerd of uitgesloten voelen van de Kerk vanwege hun huwelijksstatus, identiteit of seksualiteit, op verschillende manieren om gehoord en begeleid te worden. Er was een diep gevoel van liefde, barmhartigheid en medeleven voelbaar in de Assemblee voor hen die gekwetst of verwaarloosd zijn of zich gekwetst voelen door de Kerk, die een plek willen die ze ‘thuis’ kunnen noemen waar ze zich veilig voelen, gehoord en gerespecteerd worden, zonder bang te hoeven zijn dat ze veroordeeld worden”.
Misbruik
Op verschillende plaatsen in het rapport benadrukken de leden van de assemblee dat er meer moeite moet worden gedaan om te luisteren naar de overlevenden van seksueel misbruik door geestelijken en naar hen die spiritueel of psychologisch misbruik hebben meegemaakt.
“De Assemblee sprak vaak over hoop, genezing, verzoening en herstel van vertrouwen als een van de vele gaven die de Geest tijdens dit synodeproces over de Kerk heeft uitgestort. De openheid om naar iedereen te luisteren en iedereen te begeleiden, ook naar hen die misbruik en pijn hebben geleden in de Kerk, heeft velen zichtbaar gemaakt die zich lange tijd onzichtbaar hebben gevoeld. We hebben nog een lange weg te gaan naar verzoening en gerechtigheid, waarvoor we de structurele omstandigheden die dergelijk misbruik mogelijk hebben gemaakt, moeten aanpakken en concrete gebaren van boetedoening moeten maken”, aldus alinea 1e.
Tijdens het hele synodeproces, aldus het rapport, “spraken veel vrouwen hun diepe dankbaarheid uit voor het werk van priesters en bisschoppen”.
De vrouwen spraken ook over een Kerk die wonden slaat. “Clericalisme, een chauvinistische mentaliteit en ongepaste uitingen van autoriteit blijven het gezicht van de Kerk tekenen en beschadigen haar gemeenschap. Een diepgaande spirituele bekering is nodig als basis voor elke effectieve structurele verandering. Seksueel misbruik en misbruik van macht en autoriteit blijven schreeuwen om gerechtigheid, genezing en verzoening”, aldus alinea 9f.