Lissabon (CNA) 5 augustus 2023 - In de eerste toespraak van paus Franciscus in Lissabon, waar hij op 2 augustus aankwam voor de Wereldjongerendagen, verwees de pontifex naar een kleine wijk in de Portugese hoofdstad: Mouraria. Daar “leven mensen uit meer dan zestig landen in harmonie”, aldus de paus. De ongeveer 6.000 inwoners van de wijk komen tegenwoordig uit tientallen verschillende landen, vooral uit China, India, Bangladesh, Pakistan en Mozambique.
"Ik begroet u hartelijk en ik dank u, meneer de president, voor uw welkom en vriendelijke woorden. Ik ben blij dat ik naar Lissabon ben gekomen, deze stad van ontmoeting die vele volkeren en culturen omarmt, en die in deze tijd nog mondialer is: in zekere zin is het de hoofdstad van de wereld geworden”, merkte paus Franciscus op tijdens de officiële ontvangst in het Nationaal Paleis van Belém, de residentie van het Portugese staatshoofd. “Dit past heel goed bij zijn multi-etnische en multiculturele karakter. Ik denk aan de wijk Mouraria, waar mensen uit meer dan 60 landen in harmonie samenleven. Het laat het kosmopolitische gezicht van Portugal zien, geworteld in een verlangen om open te staan voor de wereld en deze te verkennen, zeilend naar steeds nieuwe en grotere horizonten.”
MOREN
Mouraria werd vrijwel gelijktijdig met Portugal zelf geboren. De tijden waren toen minder vredig. Op 25 oktober 1147 veroverde Dom Afonso Henriques Lissabon op de moslims na een beleg van bijna vier maanden. Zo werd hij Alfons I, de eerste koning van Portugal. Het gebied dat zich uitstrekte van het Martim Moniz-plein tot de hellingen van het São Jorge-kasteel werd de enige woonplaats voor de achtergebleven moslims. Deze moslims, afstammelingen van zevende-eeuwse veroveraars uit Noord-Afrika, werden de Moren (Portugees: Mouros) genoemd. Ze bleven in het gebied dat hun naam zou krijgen, Mouraria, tot hun verdrijving door koning Emanuel I in 1496.
In de decennia na de kerstening van het gebied opende de pas opgerichte Sociëteit van Jezus in 1553 haar eerste school in Portugal in deze buurt, van waaruit zij haar evangelisatie in de regio zou starten.
De buurt staat nog steeds bekend om zijn historische katholieke kerken, waarvan de eerste, São Sebastião (Sint-Sebastiaan), werd gebouwd in 1505 als bescherming tegen de pest. Later inspireerden andere kapellen in het gebied, zoals Nossa Senhora da Saúde (‘Onze-Lieve-Vrouw Heil der Zieken’), geassocieerd met wonderbaarlijke bescherming tegen de pest, religieuze processies die tot op de dag van vandaag doorgaan op de eerste zondag in mei. De kerk van São Cristóvão, een van de weinige gebouwen en monumenten waarvan de kunstwerken de aardbeving van 1755 die Lissabon verwoestte overleefden, werd in 1861 verheven tot koninklijke kapel.
FADO
In de 19de en 20ste eeuw was Mouraria de geboorteplaats van een van de meest uitgesproken Portugese culturele producten: de fado, de melancholische bohemienachtige soundtrack van de nachten in Lissabon. Fernando Maurício, een van de meest invloedrijke fadista's, werd in 1933 in Mouraria geboren, net als het lied Ai, Mouraria, dat door de jaren heen door veel Portugese muzikanten werd opgenomen.
Desondanks begon Mouraria de 21se eeuw als een zeer verloederde buurt. “De marginalisatie van de wijk Mouraria hield eeuwenlang aan tot het begin van het nieuwe millennium”, luidt het op de website van de stichting Renovar a Mouraria, die sinds 2008 actief is in het herstel van de wijk. “In het eerste decennium van de 21ste eeuw werd Mouraria, de geboorteplaats van de fado en de thuisbasis van verschillende immigratiegolven, gezien als een onveilige plek, verscheurd door economische en sociale spanningen.”
Volgens de stichting “was het leven als een verlaten plek in de stad, problemen gerelateerd aan drugshandel en consumptie op klaarlichte dag, gebroken gezinnen, vuile straten en armoede de norm”.
GENTRIFICATIE en TOERISME
In 2012 begon de gemeenteraad van Lissabon met het verbeteren van de openbare ruimte en het implementeren van een gemeenschapsontwikkelingsplan dat de buurt aanzienlijk verbeterde.
De stichting runt “cursussen Portugees voor migranten; studiebegeleiding; het bureau voor burgerschap, dat migranten ondersteunt met documentatie; de Migrantour, dat zijn rondleidingen door de buurt waarbij de gidsen goed voorbereide migranten zijn”.
De multiculturele buurt loopt echter het risico haar karakter te verliezen door de gentrificatie en het toerisme dat een belangrijke bron van inkomsten zijn geworden voor Lissabon. Filipa Bolotinha, de algemene coördinator van Renovar a Mouraria, vertelde de krant Diário de Notícias in juni dat "het voor migranten steeds moeilijker wordt om in Mouraria te blijven wonen. Nu zijn de huizen gerehabiliteerd, maar ze zijn niet meer beschikbaar vanwege de prijzen."
De mix van religieuze tradities, de harde realiteit van migratie, de complexiteit van overleven in stedelijke omgevingen en de historische bijdragen van Mouraria aan de cultuur van Portugal geven een dwingende kwaliteit aan de woorden van de paus over harmonie.
Het kan zijn dat de Heilige Vader in Mouraria wil zien wat hij later in zijn toespraak beschreef als zijn hoop voor Europa: “Ik droom van een Europa, het hart van het Westen, dat zijn immense talenten inzet voor het beslechten van conflicten en het ontsteken van lampen van hoop; een Europa dat in staat is zijn jeugdige hart te hervinden, kijkend naar de grootsheid van het geheel en verder dan zijn directe behoeften; een Europa inclusief van volkeren en personen, zonder ideologieën en vormen van ideologische kolonisatie na te jagen.”
Hoe zo'n droom te verwezenlijken? “Jongeren uit de hele wereld, die verlangen naar eenheid, vrede en broederschap, dringen er bij ons op aan om hun goede dromen waar te maken. Ze gaan de straat op, niet om boos te schreeuwen maar om de hoop van het evangelie te delen”, zei de paus in de presidentiële residentie. Op een bepaalde manier, vervolgde hij, bestaan de honderdduizenden pelgrims uit alle landen, en zelfs anderen van verschillende geloven, als de “buurt van harmonie” op de Wereldjongerendagen. Ze worden uitgedaagd en hoopvol gemaakt door Mouraria, “om samen koers te zetten naar de toekomst” met meer naastenliefde, zorg voor ons gemeenschappelijke huis en meer openheid voor een leven dat gedefinieerd wordt door de waarden van het Evangelie.
