Rome, 15 mei 2025 – Paus Leo XIV gaat zondagochtend 18 mei voor in de pontificale hoogmis ter markering van het ‘Begin van het Petrinische Ambt van de Bisschop van Rome’. Wat betekent dat?
door Christian van der Heijden
Toen prins Willem-Alexander op 30 april 2013 in het Koninklijk Paleis Amsterdam aanwezig was bij de formele troonsafstand van zijn moeder als Koning, was hij vanaf het moment dat Beatrix haar handtekening onder de abdicatie-akte zette, feitelijk het nieuwe staatshoofd. De inhuldiging die daarna plaatsvond in de Nieuwe Kerk was daarmee een rituele bevestiging van wat al voltrokken was.
Iets soortgelijks gebeurt aanstaande zondag op het bordes van de Sint-Pietersbasiliek in Vaticaanstad. De nieuwe paus wordt dan geïnaugureerd. Maar de rituelen die daarbij worden gebruik hebben een louter duidend karakter en zijn niet bewerkend van aard, zoals liturgiewetenschappers zeggen.
Een bewerkend ritueel is bijvoorbeeld een doop. Wie water over zijn hoofd krijgt uitgegoten door iemand die daarbij de woorden uitspreekt ‘Ik doop u in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest’, is – zoals de kerk leert – een nieuwe mens geworden. De doophandeling heeft dat bewerkt. Als de dopeling daarna een wit doopkleed aantrekt, dan wordt daarmee niets bewerkt. Die rituele handeling duidt aan dat de erfzonde is afgewassen. Maar het kan voor hetzelfde geld achterwege worden gelaten, want het is niet noodzakelijk om verlost te worden.
Op welk moment wordt iemand paus?
De Codex van Canoniek Recht van 1983, het wetboek van de Rooms-Katholieke Kerk, bepaalt over het aantreden van een nieuwe paus het volgende. “De Romeinse Pontifex verkrijgt de volledige en de hoogste macht in de Kerk door de door hem aanvaarde wettige verkiezing samen met de bisschopswijding. Daarom verkrijgt een tot het hoogste pontificaat gekozene, die met het bisschoppelijk merkteken getekend is, deze macht vanaf het ogenblik van de aanvaarding” (canon 332, 1a).
Met andere woorden: Robert Francis Prevost, op 12 december 2014 tot bisschop gewijd, werd paus op het moment hij op 8 mei 2025 ‘Accepto’ (“Ik aanvaard het”) antwoordde op de vraag van de conclaafvoorzitter ‘Aanvaardt u uw canonieke verkiezing tot Hoogste Pontifex?’
Wat betekent ‘Hoogste Pontifex’? Deze persoon bekleedt het ambt van bisschop van Rome en is daarmee de Opvolger van Petrus. Zoals Petrus binnen het apostelcollege de eerste zijns gelijken was, zo is de bisschop van Rome dat in het bisschoppencollege. Dat betekent dat hij de opperherder is van de universele kerk, aangezien het wereldwijde bisschoppencollege, waarvan de paus het hoofd is, nooit zonder dat hoofd zijn macht kan uitoefenen, zo stelt de katholieke leer.
Inauguratie paus Leo XIV live te zien bij KRO-NCRV
Als Leo XIV zondag wordt geïnaugureerd dan is die inauguratie duidend en niet bewerkend van aard. Heel anders is dat bijvoorbeeld bij de Amerikaanse presidentskandidaat die de verkiezingen heeft gewonnen. Deze persoon wordt pas president als die de grondwettelijk voorgeschreven eed heeft afgelegd. Deze eedaflegging is inaugurerend op een bewerkende wijze.
De pauselijke inauguratie heet tegenwoordig de ‘Mis van het Begin van het Petrinische Ambt van de Bisschop van Rome’. Dat is toch enigszins vreemd, omdat deze naam suggereert dat de petrinische volmacht van de tot Romeins pontifex gekozen man, begint met die mis. Maar dat is onjuist. De plechtigheid is niet de start van het Petrusambt van een nieuwe paus, maar de viering ervan.
Laudes Regiae
De liturgie van de inauguratie wijkt enigszins af van andere pauselijke vieringen. Voordat de nieuwe paus de mis opent met het kruisteken, is er al een ander gebeurd. Het begint met een ritueel in de Sint-Pieter. Samen met de patriarchen van de Oosters-Katholieke Kerken daalt hij af naar het Graf van Petrus om daar te bidden. Vervolgens bewierookt hij het antieke grafmonument, Trophaeum Apostolicum geheten. Daarna begeeft het gezelschap zich weer naar boven en start in de basiliek de processie.
Tijdens de processie wordt de Laudes Regiae (‘Koninklijke Lofzangen’) gezongen. Deze litanie ontstond in het Frankische Rijk van de vroege middeleeuwen. Het werd gezongen bij voorname kerkelijke plechtigheden en bij de kroning en zalving van keizers en koningen. Het karakteristieke van deze litanie is dat tussen de aanroepingen van de heiligen wordt gezongen: ‘Christus overwint, Christus regeert, Christus beveelt’. Daarmee wordt Jezus’ heerschappij over de kosmos bejubeld. Ook zingt de schola cantorum tussen de aanroepingen en acclamaties door drie gebeden voor paus Leo.
Na deze ‘koninklijke’ litanie opent de paus de mis met het kruisteken terwijl hij zegt: ‘In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest’ en de bisschoppelijke groet ‘Vrede zij met u’. Vervolgens zegent hij water waarmee de gelovigen zullen worden besprenkeld. Deze boeteritus wordt gevolgd door het zingen van het Gloria, waarna de paus het openingsgebed uitspreekt en de woorddienst begint.
Pallium en Vissersring
Het evangelie wordt in deze mis tweemaal gezongen: in het Latijn en in het Grieks. Dit om aan te geven dat de paus niet alleen hoofd is van de Westerse Kerk maar ook van de Oosterse.
Dan volgt het eigenlijk inauguratieritueel: de oplegging van het pallium en de overhandiging van de Ring van de Visser. Tijdens dit gedeelte van de plechtigheid spelen drie kardinalen – uit elke orde (de diaconale, de presbyterale en de episcopale) één – een grote rol.
Het pallium is het teken van pauselijke waardigheid bij uitstek. Deze wollen schouderband symboliseert het spirituele herderschap. Een kardinaal-diaken zal paus Leo het pallium opleggen.
Vervolgens bidt een kardinaal-priester hardop tot God dat paus Leo bij de uitoefening van het primaatschap van het apostolische ambt gesterkt mag worden door de Heilige Geest.
Dan is het de beurt aan een kardinaal-bisschop. Ook die spreekt een gebed uit en rijkt de paus de Ring van de Visser aan. Deze zegelring symboliseert de macht die Jezus gaf aan Simon Petrus, die ooit visser was in het Meer van Galilea. Met de zegelring om neemt de paus het evangelieboek in handen en zegent daarmee zwijgend het volk.
Betuigen van gehoorzaamheid
Vervolgens zullen er diverse vertegenwoordigers van het Volk van God tot de paus naderen om hem ceremonieel hun gehoorzaamheid te betuigen. In vroegere tijden deden alle kardinalen dat, en wel één voor één, maar dat gebruik werd door paus Benedictus XVI afgeschaft.
Daarna zal paus Leo een homilie houden, gevolgd door het zingen van de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel. En verder zal de plechtigheid verlopen zoals elke andere eucharistieviering. De slotritus wijkt enigszins af. Voorafgaande aan de plechtige slotzegen en het Ite missa est, is er nog een korte toespraak van paus Leo, gevolgd door het Regina Caeli.
