Los Angeles, 3 maart 2025 – Twee weken geleden sleepte Conclave in Londen nog vier BAFTA’s in de wacht. Afgelopen nacht kreeg de speelfilm over een pausverkiezing slechts één Academy Award: die in de categorie ‘Best aangepast scenario’. Als grote winnaar met maar liefst vijf Oscars kwam Anora uit de bus.
Conclave, gebaseerd op de gelijknamige roman van Robert Harris, is dezer dagen bijzonder actueel vanwege de broze gezondheidstoestand van paus Franciscus. Al meer dan twee weken verblijft hij in het universitaire Gemelli-ziekenhuis in Rome. Het behandelend medisch team is er nog niet zeker van dat de 88-jarige pontifex er weer geheel bovenop komt. Reden voor diverse media om al te speculeren over een opvolger van Franciscus.
Kruispunt: De magie van het conclaaf
Vaticanisten vinden over het algemeen dat Conclave vergeleken met andere films een vrij reëel beeld van een pausverkiezing in beeld brengt. Toch valt er nog wel een en ander op te merken.
Terwijl in Conclave de deken van het College van Kardinalen, gespeeld door Ralph Fiennes, herhaaldelijk contact maakt met de buitenwereld, is dat in het echte conclaaf echter ten strengste verboden. Dat is zo bepaald in de in 1996 door Johannes Paulus II uitgevaardigde apostolische constitutie Universi Dominici gregis.
In pectore
Kardinaal-deken Lawrence handelt ook herhaaldelijk tegen het kerkelijk recht in. Zo klapt hij uit de school over de inhoud van een biechtgesprek met een zuster, wat neerkomt op het schenden van het biechtgeheim en automatische excommunicatie tot gevolg heeft. Ook neemt hij een cruciale beslissing die alleen de paus kan nemen. Een van deze beslissingen is de toelating van een tot dan toe onbekende kardinaal tot het conclaaf – een kardinaal in pectore (“in de borst, in het hart”). Die werd door de overleden paus gecreëerd maar diens creatie was om veiligheidsredenen niet openbaar gemaakt. Deze figuur, kardinaal Vincent Benitez (vertolkt door de Mexicaanse acteur Carlos Diehz), is aartsbisschop van Kaboel (Afghanistan), en blijkt in het plot van doorslaggevende betekenis.
Echter, in canon 353, paragraaf 3, van het Wetboek van Canoniek Recht (1983) staat: “Hij die tot de waardigheid van kardinaal verheven is, wiens creatie de paus aangekondigd heeft, de naam echter voor zich houdend (Latijn: in pectore), is in de tussentijd aan geen plichten van de kardinalen gehouden en geniet geen enkel van hun rechten.” Dat betekent dat als een paus sterft voordat hij de naam van de geheime kardinaal kan onthullen, de rechten en plichten van die geheime kardinaal komen te vervallen. Benitez zou dus in werkelijkheid nooit tot het conclaaf mogen worden toegelaten.
In de ochtend van de dag dat het conclaaf begint celebreren de kardinalen de mis Pro eligendo Romano pontifice in de Sint-Pietersbasiliek. In de film vindt die mis, tijdens welke kardinaal Lawrence in zijn homilie pleit voor een paus die twijfelt, in een zaal in het Apostolisch Paleis plaats, zonder kerkvolk. ‘s Middags gaan de kieskardinalen dan de Sixtijnse Kapel binnen, waar ze één voor één publiekelijk een eed afleggen. Pas daarna gaan de deuren van de kapel dicht en worden de conclavisten afgeschermd van het publiek. Er kan besloten worden om die middag al de eerste stemronde te houden, maar dat hoeft niet. In Conclave gaat het stemmen meteen na het Extra omnes (‘allen naar buiten’) van start. Het verdere verloop van het verkiezingsproces wordt in de film redelijk accuraat verbeeld.
Het moderne Vaticaanse gasthuis Santa Marta waar de conclavisten verblijven als zij niet in de Sixtijnse Kapel aan het stemmen zijn, dient in Conclave als het toneel van alle intriges en politieke strubbelingen. De tuinen en binnenplaatsen van wat Casa Santa Marta moet voorstellen zijn echter deels opgenomen in EUR, een buitenwijk in Rome die ooit had moeten dienen voor de wereldtentoonstelling van 1942, op 4 km afstand van het Vaticaan.