Aan het begin van zijn carrière heeft KRO-NCRV radio-icoon Frits Spits regelmatig nachtuitzendingen gemaakt. ‘Ik heb dat destijds altijd mooi gevonden. De nacht heeft een bijzondere sfeer. Er is een soort verstilling om je heen die je deelt met de luisteraar’, zegt hij. Toch was het niet zijn eigen idee om een Nederlandse versie te maken van het Vlaamse radio- en tv-programma De slapelozen. Daarin onderzocht de Belgische journaliste Annick Ruyts waarom zoveel mensen net als zij slecht slapen. Diep in de nacht sprak ze daar live op de radio over met experts en lotgenoten.

Droevige start
‘Ik ben hiervoor gevraagd door onze Radio 1 eindredacteur Hans Ganzevoort. Hij was de initiatiefnemer van dit project en dacht dat dit wel wat voor mij zou zijn’, zegt Frits. ‘Helaas is Hans begin mei overleden. Ik vind het heel erg dat hij er niet meer is. Hij speelt regelmatig door mijn hoofd. Daardoor vond ik het ook best moeilijk om dit programma te presenteren.’ Hans was onder meer eindredacteur van het radioprogramma De taalstaat dat Frits sinds 2014 maakt. ‘Hij was echt de hoeder van dat programma. Hij was altijd onze steun en toeverlaat en kon heel goed luisteren. Zijn overlijden heeft me veel verdriet gedaan.’

Vooral omdat Hans hem vroeg, stemde Frits in met De slapelozen. Maar vanzelfsprekend was dat niet. ‘Ik ben 73. Op mijn leeftijd leek het me niet verstandig om nog midden in de nacht radioprogramma’s te gaan maken. Live van twee tot vier! En dan ook nog eens vijf nachten achter elkaar. Mijn kinderen waren ook niet erg enthousiast. Maar ja’, bedacht Frits zich, ‘toen ik de originele uitzending van De slapelozen zag, vond ik het heel goed gedaan. Het is een erg mooi programma. Bovendien is het een zinvol onderwerp. Ik slaap zelf namelijk ook niet zo goed. Dus ik weet precies waar het over gaat. Toen dacht ik: ik ga het gewoon doen.

Uniek concept
Het concept van De slapelozen is vrij uniek, de reeks begint op de radio en daaruit vloeit een vervolg voor televisie voort. De tv-uitzendingen zijn in oktober te zien. Redacteur Jaap Friso heeft als samensteller van het programma onder meer de deskundigen gevonden waarmee Frits spreekt. Jaap: ‘Iedere uitzending heeft Frits een andere expert in de studio, zoals een slaapdeskundige, gedragstherapeut of psycholoog. Daarnaast belt hij live met ervaringsdeskundigen. Het productiebedrijf De Haaien registreert met camera’s het hele radioprogramma. Later maken zij tv-portretten van de slapelozen die Frits aan de lijn had. Die beelden worden door elkaar gemonteerd tot vijf televisie-uitzendingen. Een mooi voorbeeld van een samenwerking van radio en televisie.’

Kruipende klok
Bijna een kwart van de Nederlanders van vijfentwintig jaar en ouder kampt met slaapproblemen. Daar behoort Frits Spits zelf ook toe. ‘Ik word vaak midden in de nacht wakker, bijvoorbeeld om een uur of drie. Vroeger ging ik dan naar beneden en at ik een zak chips leeg maar dat doe ik niet meer. Tegenwoordig wacht ik geduldig af tot ik weer in slaap val. Ik heb het niet iedere nacht hoor, maar wel regelmatig. Vooral als ik druk ben en veel aan mijn hoofd heb. Als ik me een beetje ontspannen voel, gaat het allemaal wat makkelijk.’

Slaapproblemen zijn er in allerlei vormen. Zo kunnen sommigen maar moeilijk inslapen, anderen worden tussentijds wakker. Frits hoort tot de laatste categorie. ‘Ik val ook weleens moeilijk in slaap, maar mijn grootste probleem is dat ik heel vroeg wakker word. Vervolgens kruipt die klok maar vooruit, hè? Dat is echt niet leuk. Ik blijf gewoon liggen tot ik vanzelf weer in slaap val. Maar de volgende ochtend sta ik wel weer moe op. Heel vervelend.’ Dit slaapprobleem heeft Frits niet altijd gehad. Het begon drie jaar geleden, na het overlijden van zijn vrouw Greetje met wie hij 46 jaar getrouwd was. ‘Mijn verdriet is nog steeds heel groot en dat speelt natuurlijk een grote rol bij mijn slaapprobleem.’

Grote impact
Jaap Friso benadrukt dat het programma zeker niet uitsluitend gaat over mensen die problemen hebben met slapen. ‘Het is natuurlijk best een zware problematiek en gelukkig is er voor veel mensen wat aan te doen. Maar De slapelozen is geen medisch programma. De focus ligt vooral op wat de nacht en slapen voor een mens betekenen.’ Volgens enkele deskundigen in het programma komt het er eenvoudigweg op neer dat de nacht bedoeld is om te slapen. Jaap: ‘Daar zijn ons bioritme en onze hersenen op ingesteld. Dus als je ’s nachts niet slaapt, is dat best apart. Dat wijkt af van de norm en daar gaat in wezen het programma over.’ Volgens Jaap past De slapelozen goed bij de KRO-NCRV omdat het uiteindelijk draait om de verhalen van mensen. ‘Niet slapen kan een grote impact hebben. Het kan ook eenzaam voelen als iedereen slaapt maar jijzelf niet. Er zijn bovendien mensen die ’s nachts nu eenmaal moeten werken. Een deel van het leven gaat ’s nachts gewoon door. Met dit programma maken we een wereld zichtbaar die normaal gesproken een beetje aan ons voorbij gaat.’

En dat geldt ook letterlijk voor de nachtuitzendingen van Frits Spits, die nu ook op tv komen. Volgens hem schuilt er in het maken van nachtradio een zekere romantiek. ‘Het is overal zo stil. De taal die je spreekt wordt niet gesmoord door dagelijkse geluiden. Jouw woorden dringen nog beter tot de luisteraar door en dat maakt ’s nachts de sfeer intiemer. Je hebt het idee dat je dichter bij de luisteraar bent. Die intimiteit ontstaat vanzelf. Daar hoef je als radiomaker niet veel voor te doen.’ Ook de muziek die Frits uitkoos voor zijn vijf radionachten dragen daarin bij. Het zijn uitsluitend Nederlandstalige liedjes. ‘In De taalstaat draaien we ook altijd Nederlandse muziek. Met mooie poëtische Nederlandstalige liedjes creëer je een bepaalde sfeer en intimiteit. Neem bijvoorbeeld Ramses Shaffy met 5 uur of Rijden door de nacht, van Bløf. Er zijn zoveel schitterende liedjes in Nederland gemaakt die mooi bij de nacht passen. Samen met poëzie, literatuur en goede gesprekken maken die van De slapelozen een prachtig programma.’

Zien? De slapelozen, vanaf maandag 29 november om 22.30 uur bij KRO-NCRV op NPO 2.