Amsterdam, 21 december 2024 – De Franse lekengelovige Pierre Goursat, de stichter van de Gemeenschap Emmanuel, is onlangs uitgeroepen tot ‘Eerbiedwaardige Dienaar Gods’, de status die voorafgaat aan een zaligverklaring. De Nederlandse priester Marc Timmermans, sinds 1982 lid van Emmanuel, heeft Goursat goed gekend. “Pierre was iemand die zichzelf totaal niet serieus nam”, zegt de in Amsterdam woonachtige geestelijke tegenover KRO-NCRV.
21.12.2024 – Vreugde bij Emmanuel om eerbiedwaardige status van stichter Pierre Goursat
Pierre Goursat, in 1914 geboren in Parijs, kwam uit een kunstenaarsfamilie. Zijn ouders scheidden van elkaar toen Pierre 9 jaar was. Tien jaar later moest hij voor tbc behandeld worden in een sanatorium. Daar had Goursat een mystieke ervaring, die hem in staat stelde zich radicaal tot Christus te bekeren.
“Tot zijn dood in 1991 bleef hij een zwakke gezondheid houden”, vertelt pastor Marc Timmermans. “Door zijn verminderde longcapaciteit kon je hem soms slecht verstaan. Nou was hij ook geen begenadigd spreker en charismatisch – in de aardse betekenis van het woord – was hij al helemaal niet.”
Aanbidding
“Pierre had kunstgeschiedenis gestudeerd en werkte daarna als filmcriticus. Als katholiek gelovige was hij daarnaast betrokken bij de gemarginaliseerden in de samenleving. Zelf leefde hij heel eenvoudig. Ook maakte hij van de aanbidding van Christus in het eucharistische sacrament tot een pijler van zijn bestaan”, zegt de Nederlandse priester en gepromoveerd moraaltheoloog, die hoofddocent is aan het Bonifatiusinstituut in ’s-Hertogenbosch en medepastor van de Sint-Nicolaasparochie van Amsterdam.
Marc Timmermans, geboren in 1964 in Harmelen, groeide op in een groot katholiek gezin. Op zijn zeventiende bezocht hij op uitnodiging van een protestantse kennis het Franse bedevaartsoord Paray-le-Monial, dat door Pierre Goursat was aangewezen als het spiritueel centrum van de Gemeenschap Emmanuel. “Ik kwam daar aan en wat mij betreft klikte het meteen. Het gelovige enthousiasme en het traditioneel katholieke dat ik van thuis kende, kwamen daar samen. Die ervaring stond in schril contrast met het teruglopende geloof in Nederland. Het opende de deur voor mijn roeping tot het priesterschap. Kort daarna begon ik aan de opleiding en in 1990 werd ik tot priester gewijd.”
Als lid van Emmanuel leerde hij Pierre Goursat van dichtbij kennen. Die had op 58-jarige leeftijd naar eigen zeggen een ervaring van de Heilige Geest gehad. In de jaren zeventig kwam de beweging van de zogeheten charismatische vernieuwing ook in de Katholieke Kerk op. Deze geloofsbeleving legt sterk de nadruk op de charisma’s, de diverse gaven van de Geest, zoals tongentaal, genezingen en profetieën. In die context kwam Goursat samen met enkele andere lekengelovigen op het idee om een gebedsgroepje te beginnen. In korte tijd groeide dat uit tot een groep van zo’n vijfhonderd leden. En daaruit ontstond de Gemeenschap Emmanuel.
Drugsverslaafden
Naast gebed en aanbidding waren zij ook actief in de zorg voor de naasten, in het bijzonder de mensen aan de rand van de samenleving. Goursat was in het bijzonder betrokken bij de opvang van drugsverslaafden. Daarvoor had hij een boot in de Seine gekocht. “Die boot noemde hij Mont Tabor – de bijbelse Berg Tabor. Maar in het Frans klinkt dat hetzelfde als monte à bord, dat ‘kom aan boord’ betekent”, vertelt pastor Timmermans. “Die boot kreeg na verloop van tijd een andere bestemming, want het werd het eerste administratieve centrum van Emmanuel.”
“Voor Pierre was het nooit de bedoeling geweest om iets te stichten. Bovendien vond hij zichzelf ongeschikt als leider. Wel wilde hij jongeren motiveren om met God op weg te gaan”, vervolgt Timmermans. “Maar in leiderschap had hij helemaal geen trek. Marthe Robin [een gestigmatiseerde mystica, gestorven in 1981] adviseerde hem om toch maar de positie van eerst verantwoordelijke op zich te nemen. ‘Doe het maar’, zei ze, ‘en als ze jou niet meer nodig hebben, dan zeggen ze het wel’. Dat sprak hem wel aan, dus deed hij het, maar na een paar jaar hield hij er al mee op. Wel bleef hij tot op het laatst betrokken bij het bestuur.”
Humor
Kon je met hem lachen? “Hij kwam uit een humoristenfamilie; ik geloof dat zijn oom een bekende karikaturist was. Zelf had hij onvoorstelbaar veel humor. Bovendien was Pierre iemand die zichzelf totaal niet serieus nam. Naarmate ik ouder word besef ik steeds meer dat dat een kwaliteit is. Dat heb ik echt van hem geleerd. Het gaat niet om ons. Wij zijn slechts arme sukkelaars, zoals Pierre vaak zei. Het gaat om Christus. Hij moet groter worden en wij kleiner.”
“Of ik hem al bij leven een heilige vond? Hij was heel eenvoudig en nederig; twee dingen die niet per se hetzelfde zijn. Hij hoefde niks voor zichzelf. Tja, wat is een heilige Bij een heilige stel ik me toch een opvallende figuur voor. Maar dat was het probleem bij hem: hij viel niet op. In die zin was hij dus een volkomen atypische stichter van een geloofsgemeenschap”, zegt Timmermans.
“Als jonge seminarist ervaarde ik dat hij zeer toegankelijk was. Je kon hem altijd storen. Bij zo’n bijeenkomst van Emmanuel waren wel duizenden mensen. Door zijn zwakke gezondheid raakte hij vermoeid, dus rustte hij veel. Maar als ik op zijn deur klopte, dan was dat geen enkel probleem. Eerlijk gezegd moet ik daar als pastor nu niet aan denken; het lijkt mij doodvermoeiend als iedereen altijd maar op je deur klopt. Mensen vragen me: wat zei hij dan tegen jou? Ik weet het niet meer. Ik denk dat hij niet veel gezegd heeft maar eerder heel veel geluisterd.”
Wonder
Een zaligverklaring komt voort uit een bestaande cultus voor een overleden gelovige. Timmermans zegt dat Goursat’s graf op het kerkhof in Paray-le-Monial geregeld bij Emmanuel-evenementen wordt bezocht om er te bidden. Maar het is volgens hem niet zo dat er al relikwieën van hem worden verspreid. Of er al wonderen op zijn voorspraak bekend zijn, weet Timmermans niet. Volgens de nog steeds geldende regels wordt iemand die geen martelaar is pas tot de eer der altaren verheven als er een mirakel heeft plaatsgehad nadat de kandidaat-zalige is aangeroepen. Timmermans zegt dat hij niet zit te wachten op een versneld proces tot zaligverklaring. “Laat het maar echt zijn; kies voor mijn part voor de moeilijke weg.” Overigens, “een Fransman met humor en zelfrelativering is op zich al een wonder”, grapt hij.
Waarom is Paray-le-Monial eigenlijk zo belangrijk voor de Gemeenschap Emmanuel? Timmermans: “Pierre had bedacht om in 1974 een charismatische bijeenkomst te houden in Vézelay, waar Maria Magdalena wordt vereerd. Toen vroeg hij zich af waar ze de volgende bijeenkomst zouden houden. Tijdens het gebed zei Onze Lieve Heer tegen hem: je was aan mijn voeten – denk aan Maria Magdalena die de voeten van Jezus waste met nardusolie – maar ga nu naar mijn hart. Als traditionele katholiek wist Pierre heel goed wat daarmee bedoeld werd. Het betrof de verschijning van Jezus in 1675 aan de kloosterzuster Margaretha-Maria Alacoque in Paray-le-Monial, die haar zijn Heilig Hart toonde. In 1975 zou daar de 300ste verjaardag van de verschijning worden gevierd. Het zou dan mooi uitkomen om daar de bijeenkomst te houden. Maar in die tijd was de populariteit van de Heilig-Hartdevotie tot een dieptepunt gedaald. Op dat jubileum was bijna geen mens afgekomen. Er waren slechts twee groepen pelgrims. De eerste groep was de Gemeenschap Emmanuel en de andere kwam uit één specifiek bisdom uit de wereld. Weet je welk? Het aartsbisdom Krakau onder leiding van kardinaal Karol Wojtyła, de latere paus Johannes Paulus II. Die had er dus ook aan gedacht. En Emmanuel bleef er vanaf toen komen.”