Rome, 24 oktober 2024 – In het eerste deel van zijn vandaag verschenen vierde encycliek, getiteld Dilexit nos ('Hij heeft ons liefgehad'), pleit paus Franciscus voor een rehabilitatie van het hart als het symbool van het centrum van de persoon. In het ‘hart’ zetelt volgens de paus het vermogen om lief te hebben en tederheid te betrachten. “In het tijdperk van kunstmatige intelligentie mogen we niet vergeten dat poëzie en liefde nodig zijn om de mens te redden.”
De encycliek handelt over de ‘menselijke en goddelijke liefde van het Heilig Hart van Jezus‘. De Heilig-Hartdevotie was onder katholieken populair in de 18de, 19de eeuw en in de eerste helft van de 20ste eeuw. Paus Franciscus probeert aan te tonen dat deze devotie juist in onze tijd nog uiterst relevant is.
Het document bestaat uit 220 genummerde alinea’s, verdeeld over vijf thematische delen:
I. Het belang van het hart;
II. Gebaren en woorden van liefde;
III. Dit is het Hart dat zoveel heeft liefgehad;
IV. Het Hart dat te drinken geeft;
IV. Liefde voor liefde.
Persoonlijk
De encycliek is geschreven in het Spaans en bevat een aantal persoonlijke passages waarin Franciscus spreekt over zijn eigen jeugd of waarin hij zijn favoriete auteurs aanhaalt, zoals Fjodor Dostojevski, Teresia van Lisieux en Romano Guardini. Ook verwijst hij geregeld naar de spiritualiteit van zijn eigen orde, de Sociëteit van Jezus. Ook schrijft hij over de mystieke ervaringen van de heilige Margaretha-Maria Alacoque (1647-1690), die beweerde dat Jezus aan haar verschenen was en haar zijn Hart toonde.
Verwarring
Paus Franciscus is in het eerste deel uiterst kritisch over samenlevingen die worden bestierd door machtshonger en consumentisme. Mensen lopen volgens hem in de hedendaagse maatschappij het risico hun centrum te verliezen, het centrum van hun eigen ik. “De mannen en vrouwen van onze tijd zijn vaak verward en verscheurd, bijna verstoken van een innerlijk principe dat eenheid en harmonie kan scheppen in hun leven en handelen.”
AI
De Heilige Vader is bezorgd over de mogelijke teloorgang van de waardering van datgene wat mensen menselijk maakt, vooral in deze tijd van de snelle opmars van AI. “Wat geen enkel algoritme ooit zal kunnen bevatten, is bijvoorbeeld dat moment uit de kindertijd dat met tederheid wordt herinnerd en dat, zelfs met het verstrijken der jaren, in elke uithoek van de planeet blijft voorkomen.”
Franciscus somt vervolgens een aantal herinneringen op die heel gewoon zijn, maar tegelijk ook poëtisch. “Ik denk aan het gebruik van een vork om de randen van de zelfgemaakte pasteitjes die we met onze moeders of grootmoeders maken, dicht te maken. Het is dat moment van het leren koken, halverwege tussen spel en volwassenheid, waarop we verantwoordelijkheid nemen voor het werk om de ander te helpen.”
“Net als de vork zou ik duizenden kleine details kunnen noemen die ieders biografie ondersteunen: een glimlach tevoorschijn toveren bij een grap, een tekening natekenen tegen het licht van een raam, de eerste voetbalwedstrijd spelen met een lappenbal, kleine wormpjes verzorgen in een schoenendoos, een bloem drogen tussen de bladzijden van een boek, een vogeltje verzorgen dat uit zijn nest is gevallen, een wens doen bij het plukken van een madeliefje.” (alinea 20).
Deze ogenschijnlijk kleine dingen zijn weliswaar alledaags, maar toch buitengewoon omdat ze volgens de paus nooit door AI te reproduceren zijn, omdat kunstmatige intelligentie verstoken blijft van een hart. “Want de vork, de moppen, het raam, de bal, de schoenendoos, het boek, het vogeltje, de bloem... worden gedragen door de tederheid die bewaard wordt in de herinneringen van het hart.”
TEKST Dilexit Nos in acht talen
Paus Franciscus heeft tot op heden vier encyclieken gepubliceerd:
- Lumen fidei (2013), over de theologale deugd geloof;
- Laudato si' (2015), over de zorg voor de schepping;
- Fratelli tutti (2020), over universele broederschap;
- Dilexit nos (2024), over het Heilig Hart van Jezus.