Sint-Catharina was volgens de legende een intellectuele maagd die in de Egyptische metropool Alexandrië vijftig heidense filosofen overtroefde en tot het christelijk geloof bekeerde. Zij zou in het begin van de 4de eeuw de marteldood zijn gestorven. Haar feestdag is 25 november.

Wijsgeren
Van Catharina wordt verteld dat ze reeds op 15-jarige leeftijd alle werken van Plato kende. Toen keizer Maxentius (306-312) haar dwong haar geloof in Christus af te zweren, weigerde zij dat. In plaats daarvan beschaamde zij hem door de vijftig keizerlijke wijsgeren te overtuigen van de waarheid van het christelijk geloof.

Rad
Haar levenseinde wordt volgens de legende gekenmerkt door mirakels. Toen zij als straf voor haar geloofsijver tot de doodstraf werd veroordeeld, werd het folterwerktuig, een draaiend rad, door de bliksem getroffen waardoor het niet meer functioneerde. Na de mislukte radbraking werd getracht haar te onthoofden. Uit de wonden die daarbij ontstonden, vloeide geneeskrachtige melk. Het Jezuskind zou ook aan haar verschenen zijn en haar tot zijn bruid hebben uitverkoren.

Etymologie van haar naam
Haar naam komt in het Grieks voor als Αἰκατερίνη (Aikaterínē) of Ἑκατερίνη (Ekaterínē). Over de etymologie wordt gediscussieerd: het zou afgeleid kunnen zijn van ἑκάτερος (hekáteros, ‘elk van twee’); het zou afgeleid kunnen zijn van de naam van de godin Hecate; het zou verwant kunnen zijn aan het Griekse αἰκία (aikía, ‘belediging’, ‘wandaad’, ‘lijden’, ‘foltering’); of het zou afkomstig kunnen zijn van een Koptische naam die ‘mijn wijding van uw naam’ betekent. In de vroegchristelijke tijd werd het geassocieerd met het Griekse καθαρός (katharós, ‘zuiver’), en de Latijnse spelling werd veranderd van Katerina in Katharina om dit te weerspiegelen. Soms wordt ook verteld dat haar eerste naam Δωροθέα (Dorothea) was en dat ze bij haar doop de naam Αἰκατερίνα (Aikaterina) kreeg, een naam die haar zuivere, schone en onbezoedelde natuur markeert (van het Griekse αἰὲν καθαρινά, ‘altijd schoon’).

Oudste vermelding
Op oude Koptische en Syrische kalenders komt de feestdag van Catharina niet voor. De oudste vermelding van Sint-Catharina staat in het Menologium Basilianum, een Byzantijns martelarenboek samengesteld tussen 976 en 1025 in opdracht van keizer Basilius II.

Westen
In het Westen duikt haar legende pas op bij de Italiaanse benedictijn en dichter Alfanus, van 1058 tot 1085 aartsbisschop van Salerno. Haar feestdag staat voor het eerst op privékalenders uit het einde van de 12de eeuw. Zij wordt eind 13de eeuw vermeld in het Missaal van Trani. Ofschoon zijn pas laat in Europa bekend raakte, is haar naam er niet meer weg te denken. 

Feestdag
De meeste christelijke denominaties vieren de gedachtenis van Sint-Catharina op 25 november. De Russische, Servische en Bulgaarse oosters-orthodoxe kerken vieren het echter op 24 november (Juliaanse kalender).

Niet meer op kalender
Volgens een aantal historici is het onwaarschijnlijk dat Catharina echt bestaan heeft. Dat is de reden dat haar in 1969 haar feestdag de status van een facultatieve gedachtenis kreeg. Ze staat echter nog steeds op de kalender van het Romeins martyrologium. 

Patrones
In de middeleeuwen was zij vanwege haar marteldood de patrones van tal van beroepen, zoals filosofen, hoogleraren, wagenmakers en wielmakers. Sint-Catharina is een van de Veertien Noodhelpers.

Attributen
In de iconografie wordt zij meestal afgebeeld met de attributen gebroken wiel en palm. Vaak draagt zij een kroon, vanwege haar vermeende koninklijke afkomst, en een zwaard. Soms ligt een vorst onder haar voeten, voorstellende haar vervolger keizer Maxentius. In de Italiaanse schilderkunst wordt Catharina vaak voorgesteld als de maagd die met het Kerstkind een mystiek huwelijk sluit.

Sinaï
Het beroemde Griekse Sint-Catharinaklooster in de Sinaï-woestijn is aan haar gewijd. Daar liggen relieken die aan de heilige worden toegeschreven. Volgens een legende hadden engelen haar dode lichaam naar de Sinaï overgebracht.

Nederland
De Nieuwe Kerk in Amsterdam was oorspronkelijk een parochiekerk op de Nieuwe Zijde, dat wil zeggen aan de westelijke kant van de ingedamde Amstel. Dit in 1409 geconsacreerde godshuis was eerst gewijd aan Maria en later aan Catharina van Alexandrië.

De huidige kathedraal van het rooms-katholieke aartsbisdom Utrecht is aan haar gewijd. Bij deze kerk werd in de 15de eeuw een klooster gebouwd dat eveneens haar naam droeg; daar is nu het Museum Catharijneconvent gevestigd. In de Middeleeuwen was ook een gracht naar haar vernoemd, de Catharijnesingel; boven een gedeelte daarvan werd begin jaren zeventig van de vorige eeuw een groot overdekt winkel-, kantoor- en woningcomplex gebouwd: Hoog Catharijne. 

De Sint-Cathrien, de door Pierre Cuypers ontworpen centrale stadskerk van Eindhoven, werd gebouwd op de plek waar al in de 13de eeuw een kerk stond, gewijd aan Sancta Katarina. Het grootste hospitaal van Eindhoven heet Catharina Ziekenhuis.