Volgens de leer van het opus operatum hebben sacramenten een objectieve werking; een sacrament werkt als het ware 'vanuit zichzelf', mits de bedienaar de intentie heeft 'te doen wat de Kerk doet'.

Middeleeuwen

In de middeleeuwen waren veel priesters zonder opleiding werkzaam. Soms leefden ze er maar op los. Veel gelovigen waren ongerust. Als een priester met een liederlijke levensstijl sacramenten toediende, waren die dan wel werkzaam? Als priesters het te bont maakten, kon de kerkleiding ze van hun taken ontheffen. Dat heette 'suspensie'. De mogelijkheid tot suspensie vergrootte bij veel gelovigen de ongerustheid. Wat als een gesuspendeerd priester gewoon doorging met het doorgeven van sacramenten: waren die dan wel geldig?

Thomas van Aquino

De kerkleraar Thomas van Aquino (ca. 1225-1274) bracht de gemoederen tot rust. In navolging van Augustinus schonk hij de Kerk het beroemde leerstuk van het opus operatum. Het sacrament, aldus Thomas, heeft een objectieve werking. Gelovigen hoeven niet te vrezen dat een priester die in zonde leeft bijvoorbeeld geen geldige biecht meer zou kunnen afnemen. Voor de biecht geldt namelijk, net als voor alle andere sacramenten, 'ex opere operato'.

'Ex opere operato'

Het sacrament heeft een geldige werking onafhankelijk van de vroomheid en morele gesteldheid van degene die het sacrament bedient. Voor sacramenten geldt, aldus Thomas van Aquino, 'ex opere operato': uit het werk zelf (ex opere) volgt de bewerking (operato). Het werk - het sacrament - werkt 'vanuit zichzelf'. Hierdoor kan een onwaardige of gesuspendeerde priester toch geldig een sacrament bedienen. Let wel: werking 'vanuit zichzelf' is niet hetzelfde als 'automatische werking'. Voorwaarde voor een geldige bediening van het sacrament is namelijk altijd dat de bedienaar, in welke staat hij zich ook bevindt, de intentie heeft 'te doen wat de Kerk doet'.

Contra-Reformatie

Sacramenten werken volgens de katholieke Kerk uit zichzelf. Ze verlenen de genade niet op grond van enige verdienste van bedienaar of ontvanger. Deze leer van het opus operatum is door het Concilie van Trente, de kerkvergadering van de Contrareformatie, vastgelegd als de bij uitstek katholieke leer. De reformatorische opvatting dat de ontvanger van een sacrament de genade alleen krachtens zijn geloof ontvangt, wordt door de katholieke Kerk verworpen.