Als Marieke op de begrafenis van haar moeder benaderd wordt door een familielid krijgt ze schokkend nieuws: haar opa en oma waren fout in de Tweede Wereldoorlog. Haar moeder hield dit haar leven lang voor Marieke verborgen. ‘Mijn moeder was geen open boek en ik wist heel weinig van haar.’
In 2Doc: Het verzwijgen gaat Marieke van der Winden op onderzoek naar haar verleden. We spreken haar in het programma Volgspot.
Een groot geheim
Toen Marieke werd aangesproken door Bert, de pleegbroer van haar moeder, was ze overdonderd. Marieke: ‘Bert toonde mij zijn medeleven en vertelde dat hij het allemaal erg treurig vond dat mijn moeder een NSB-kind was, een opa en oma had met een fout verleden en uiteindelijk jong stierf aan kanker.'
Ze vervolgt: 'Ik kreeg een soort pieptoon in mijn oren. Ik wist niets van een NSB-verleden en de nare jeugd van mijn moeder. Misschien was dit wel de reden dat de relatie met haar moeder moeizaam was. Mijn moeder was geen open boek, en dat is nog een understatement.'
Een lieve opa en oma
De opa en oma van Marieke daarentegen, dat was een ander verhaal. Marieke kwam daar graag over de vloer en ging zelfs mee op vakantie naar Duitsland. ‘Ik werd echt vertroeteld en was hun oogappeltje. Mijn opa hield van wandelen in de bergen en we zochten samen naar edelstenen.’
Tot aan de begrafenis had Marieke geen idee wie haar opa en oma daadwerkelijk waren. Mariekes moeder komt uit de Jordaan in Amsterdam en groeide op in een arme familie. De overgrootmoeder van haar vader kreeg het ene na het andere kind en ze woonden destijds met zijn achttienen in één souterrainwoning.
'Er werd iets verdoezeld'
‘Toen ik hoorde over het verleden van mijn opa en oma had ik een soort aha-moment. Bij ons thuis werden alleen maar sprookjes voorgelezen, er hingen overal schapenwollen engeltjes, het was allemaal heel liefelijk. Alsof mijn moeder de echte wereld buiten de deur wilde houden en er iets verdoezeld moest worden.’
Op het verkeerde been gezet
Na het nieuws over haar grootouders besloot Marieke op onderzoek uit te gaan, al leverde dit in het begin niet veel op. Volgens haar familie had pleegbroer Bert een erg rijke fantasie en vertelde hij verhalen die niet klopte. ‘Het leek alsof ik in bescherming werd genomen. Ik besloot uiteindelijk naar mijn opa te stappen en hij zette mij op het verkeerde been. Hij was samen met mijn oma inderdaad lid geweest van de NSB-vereniging, maar zegden dit lidmaatschap voorafgaand aan de oorlog op.’
Maar in 2005 werd haar opa opgenomen met een hersenbloeding in het ziekenhuis. ‘Ik ging bij mijn opa op bezoek en werd apart genomen door de verpleging. Ze vertelde me dat ze mijn opa apart hadden gelegd, omdat hij allemaal Duitse marsliederen zong en dit kon moeilijk zijn voor andere patiënten. En toen dacht ik: er is meer aan de hand.’
'Mijn opa zette mij op het verkeerde been'
Het verzwijgen
Mariekes onderzoek leidde uiteindelijk tot het maken van de documentaire Het verzwijgen. Als filmmaker lijkt dit bijna onvermijdelijk. ‘Hoewel dat zeker niet vanzelfsprekend was. Onder andere mijn man, die cameraman is, moedigde mij aan. Als een filmmaker een persoonlijk verhaal vertelt dan vind ik het bijna nooit geslaagd als die niet helemaal met de billen bloot gaat. Ik wist: als ik een film maak, dan moet ik dat óók doen.’
'Het voelt niet meer geoorloofd om mooie herinneringen te hebben'
Ontworteld
‘Ik ben opgegroeid met een soort basisschaamte terwijl ik dat niet eens kon benoemen. Ik vind dat ik medelijden mag hebben met mijn moeder, maar heb getwijfeld of ik dat wel uit kon dragen door het te verfilmen. Het is kattenpis in vergelijking met wat Joodse mensen is overkomen.’
Eén van de scenes uit de documentaire is gefilmd in een Duits dorpje waar Mariekes opa voor de Duitsers gewerkt heeft. ‘Dit is ongelofelijk. Dit dorpje lijkt sprekend op het dorpje waar wij - mijn opa, oma en ik - op vakantie gingen', zien we Marieke geëmotioneerd vertellen. ‘Het voelt niet meer geoorloofd om hieraan mooie herinneringen te hebben.’
‘Het is gek genoeg bevrijdend om mijn verleden te zien zoals het is. Er is een soort berusting.’ Op de vraag of Marieke van haar familie is ontworteld volgt een lange stilte. ‘Ik herken inderdaad het gevoel van ontworteling. ‘Maar in de Jordaan kan ik mij nog steeds thuis voelen en daaraan beleef ik veel plezier.’
‘De waarde van de film is voor mij hoe ik nu naar mijn moeder kijk. Ik voelde niks voor haar, en ik kon niet om haar rouwen. Door de film ben ik van mijn moeder gaan houden. Daarbij is het een verwerkingsproces geweest. Ik heb het monster in de bek gekeken. Dat is mij heel veel waard.’
Wil je meer persoonlijke verhalen lezen?
Schrijf je in voor de nieuwsbrief Persoonlijke verhalen
