Hoe gaat het proces wanneer iemand zich meldt bij jullie met een heftig verhaal zoals we die zien in Dubbel gestraft?

Jessica Villerius: ‘Zulke verhalen kun je natuurlijk niet geloven op iemands blauwe ogen, maar dat kan in geen enkel geval bij ons werk. En in dit geval moeten we het tiendubbel checken omdat de aantijging die worden gedaan zeer ernstig zijn. Ook al is het niet herleidbaar naar personen, de aantijgingen kunnen iemand ernstig benadelen.  

Voor ieder verhaal dat wij naar buiten brengen hebben we meerdere bronnen en bewijsstukken ingezien, voordat we besluiten het in de serie op te nemen. Het is dus vooral heel veel onderzoek en cross checks. Ook lieten we vaak collega’s meekijken om te voorkomen dat de researchers en ik in een tunnelvisie waren beland. Dat is een eindeloos proces geweest van twee jaar, en met Zitten en Zwijgen (eerdere documentaire over misstanden in gevangenissen, red.) erbij vier jaar.’ 

En hoe zorg je dan dat de mensen om wie het gaat uiteindelijk wel hun verhaal wilden vertellen?

‘Het hielp natuurlijk dat na Zitten en Zwijgen de ene na de andere cipier werd vervolgd. Dat heeft die vrouwen enorm gesterkt. Zij dachten eigenlijk - en dat hoorden we tijdens het maken van Zitten en Zwijgen ook veel - ‘het heeft helemaal geen zin dat ik dit vertel want er gebeurt toch niks.’ 

Wij dachten dat dat wel zin zou hebben omdat wij vinden dat dit onrecht het daglicht moest zien. Onze overtuiging is dat het dan pas opgelost kan worden. Na Zitten en Zwijgen kregen wij veel meer meldingen. Met sommigen hebben we niks gedaan, want op een gegeven moment moet je kiezen waar je wel iets mee doet en waarmee niet. In Dubbel gestraft hebben we geprobeerd om zoveel mogelijk variatie te laten zien om aan te tonen hoe machtsmisbruik er in al haar vormen uit kan zien.’

Was het moeilijk om het vertrouwen te winnen van de (ex-)gedetineerden en nabestaanden?

‘Het vertrouwen winnen van mensen die uiteindelijk voor de lens plaatsnemen is in ons gebied altijd best wel lastig. Dat proces kost heel veel tijd, en die tijd nemen we ook. Dat heeft alles te maken met de thematiek die wij behandelen.  

Mensen hebben over het algemeen honderd redenen om niet met ons te praten. Zelf worden ze er vaak niet beter van en lopen ze zelfs wat risico’s, maar in veruit de meeste gevallen doen ze het om iets aan de kaak te stellen of zodat het een ander niet overkomt. Of natuurlijk in de hoop dat er iets verandert, en dat was voor deze documentaire bij uitstek het geval.’

Hoe gaan jullie om met de nazorg?

‘Nazorg is een heel groot onderdeel van ons werk, misschien zelfs wel de helft. Mensen denken altijd dat documentaire maken op zich het meest intensieve is, maar dat is eigenlijk het minste werk. Het meeste werk zit aan de voor- en achterkant.  

Aan de voorkant zorgen we ervoor dat mensen op een veilige en weloverwogen manier hun verhaal kunnen doen en zich bewustzijn van alle risico’s. Dan is de opnameperiode altijd relatief kort, waarna de nazorg al start. Wat we dan doen is de documentaire laten zien aan iedereen die heeft meegewerkt. Dan gaat het in de eindmontage en komt het op tv. Daarna komt die golf eigenlijk opnieuw want ondanks dat mensen het al hebben gezien, roept het weer allerlei gevoelens op.  

De vrouwen krijgen reacties en raken soms in paniek van de impact. Gelukkig worden ze negen van de tien keer positief verrast door de warme reacties, maar dat kan je nooit garanderen. Er zijn ook altijd mensen met andere meningen waar je ze niet tegen kan beschermen, maar daar proberen we ze zoveel mogelijk in te steunen.’

Welk moment in het maakproces van Dubbel gestraft is jou het meest bijgebleven?

‘Wat ik zelf een moeilijk moment vond, zelfs toen ik het monteerde, was dat ik bij de vader van Suzanne thuis zat en hij vastliep toen vroeg hoe het met de kinderen was. Hij voedt de kinderen van Suzanne, zijn kleinkinderen, namelijk samen met zijn vrouw op. 

Omdat hij niet kon praten, gaf hij mij een mapje waarvan ik totaal niet wist wat het was. Toen ik er doorheen bladerde zag ik dat het tekeningen waren waarmee de schooljuf van de kinderen hen uitlegde dat mama (Suzanne) dood was… Dat ging echt dwars door m’n hart. Ik dacht echt: ‘oh mijn god, wat een nachtmerrie’. Die kinderen moesten daar natuurlijk van op de hoogte worden gebracht. Bij die tekening hadden ze heel mooi een soort striptekening gemaakt waardoor het wat meer behapbaar werd voor de kinderen, volgens mij had jeugdzorg dat samen met de juffen gedaan. Op zulke momenten krijg ik soms wel een hekel aan m’n werk.’ 

Er komt veel leed voorbij in alle producties die je maakt, hoe bepaal je wat je wel en niet gebruikt?

‘Ik probeer me eigenlijk altijd te spiegelen aan iemand. In de montage vraag ik me altijd af hoe zou ik het vinden als bijvoorbeeld mijn broer, zus of moeder met dit verhaal op tv zou komen. Ik probeer het heel erg naar mezelf toe te trekken, omdat dat een goede graadmeter is. Als ik er zelf heel ongemakkelijk van word, dan gebruik ik het meestal niet.  

Ik zal mensen nooit opofferen voor een goed verhaal of sensatie, want het ultieme doel is om begrip te kweken of iets aan de kaak stellen. En het liefst allebei. We willen dat de kijker gaat begrijpen wat het probleem is, de verteller niet veroordeelt, en gaat nadenken over een mogelijke oplossing. Zo bepaal ik meestal wat ik wel en niet gebruik en negen van de tien keer gebruiken we iets niet. We gooien natuurlijk veel meer weg dan dat we daadwerkelijk uitzenden.’ 

Twijfel je ooit wel eens over het gebruik van een fragment?

‘Zeker. Maar ik vind ook dat iets soms moet schuren om een bepaalde impact te maken. Ik overleg dan wel altijd met degene die de uitspraken doet en die leg ik dan ook het ongemak uit. Dus ik vertel ze, heel eerlijk, welke risico’s en welke mogelijke voordelen ik zie.  

Uiteindelijk beslissen we samen, soms durft iemand het niet aan en soms wel. We doen het altijd in overleg en als ik twijfel zeg ik het altijd eerlijk. Helemaal omdat wij, als tv-makers, inmiddels weten wat de impact kan zijn voor iemand.’ 

Is het dan ook wel eens gebeurd dat iemand eerst zegt dat het mag worden uitgezonden en daar later op terugkomt?

‘Nee, dat is gelukkig nog nooit gebeurd. Maar dat klop ik even af, want dat zou ik echt verschrikkelijk vinden. Dat zou namelijk betekenen dat ik dan een verkeerde inschatting heb gemaakt, aangezien ik uiteindelijk beslis.’

Hoe blijf je hoopvol en positief met al het onrecht dat je tegenkomt bij jouw producties?

‘Dat is soms moeilijk en daar word ik af en toe ook wel een beetje cynisch van. Ik denk dat ik daarom op mijn Instagram in een fuik van allemaal puppy’s en pandaberen zit, want daar word ik supergelukkig van. Daar kijk ik soms hele nachten lang naar om geen hoop in de wereld te verliezen. Dan zie ik weer even dat dingen ook klein, leuk en schattig kunnen zijn.'

Dubbel gestraft is vanaf donderdag 5 juni om 20.20 te zien bij KRO-NCRV op NPO 3 en te streamen via NPO Start.