Bekroning van de liefde 

Bijna tien jaar zijn Pavel (31) en Evgenii (30) bij elkaar. In de zomer van 2017 besloot het koppel te trouwen. Niet in hun toenmalige woonplaats Moskou - dat is namelijk onmogelijk - maar in Denemarken. Ze woonden samen in de Russische hoofdstad, waar ze allebei geneeskunde studeerden. Voor de buitenwereld bleef het geheim dat de twee een stel vormden. "Voor buren gingen we door het leven als broers", vertelt Pavel aan de telefoon. Trouwen wilden ze voor zichzelf. "Voor ons was het op dat moment een logische stap. De trouwdag was eenvoudig, met zijn tweeën, zonder vrienden of familie."

Nog altijd delen ze hun verhaal niet zonder risico. "Als je het hebt over de criminele overheid in Rusland, zal er voor ons altijd een risico bestaan. Wij zijn vluchtelingen vanwege problemen met de overheid en leden van het Russisch parlement. We leven nog, maar we weten wat er had kunnen gebeuren." Pavel haalt de zaak-Skripal aan, om aan te geven wat de gevaren zijn (in 2018 ontsnapten spion Sergej Skripal en zijn dochter ternauwernood aan de dood omdat zij werden vergiftigd, red). “Mijn naam stond op de dodenlijst van een criminele Russische anti-homogroep", vertelt hij. De lijst werd gepubliceerd op internet; een advocaat heeft Pavel hiervan op de hoogte gebracht. "Ik ben nog steeds voorzichtig, maar ik wil niet voor altijd leven in angst."

Het grotere plaatje

Toch vindt het stel het belangrijk om hun verhaal te vertellen. "Vooral voor mensen in Rusland, maar ook in andere landen waar mensen leven met een criminele overheid. Het is al lang geen persoonlijk verhaal meer. Ons verhaal gaat over de geschiedenis van het homohuwelijk in Rusland."

Nadat het huwelijk is voltrokken in Denemarken, vraagt Pavel zich af wat hun huwelijk betekent in Rusland. Hij duikt het Russisch wetboek in en ontdekt dat een buitenlands huwelijk zou moeten worden erkend. "Er stond niets over de vorm van het huwelijk; niets over homo- of heterohuwelijken." Pavel besluit een bericht te sturen naar de gemeente Moskou, met de vraag of hun buitenlandse huwelijk kan worden gelegaliseerd. Instructies volgen; de Deense documenten moeten worden vertaald en uiteindelijk mogen Pavel en Evgenii bij het politiebureau langskomen om het huwelijk in hun Russische paspoorten te verzegelen.

De grote doorbraak

"Wij waren enorm verbaasd dat dit lukte", vertelt hij. "Rusland is Rusland. Op het moment dat iets wettelijk mogelijk is, betekent dat niet dat het daadwerkelijk zal lukken. Het was goed nieuws voor ons, maar ook voor andere homo’s in Rusland. Met de legalisatie van ons huwelijk zouden wij dezelfde rechten krijgen als anderen. Het was een doorbraak."

De mannen besluiten het nieuws te delen met de familie. Waar de moeder van Pavel hen eerst - tegen beter weten in - zag als 'gewone' vrienden, was dit paspoort het bewijs dat zij homo zijn. "Mijn moeder kon het niet meer ontkennen. Ze heeft de stempels gezien; Evgenii is mijn man." Nog altijd overheerst bij zijn moeder de overtuiging dat dit onmogelijk zou zijn in Rusland, maar de stempels in de paspoorten bewezen anders.

Fake news 

De mannen zijn blij en het is een grote stap voor de LHBGTI+ gemeenschap. Ze besluiten het goede nieuws te delen met de pers. "Op het avondjournaal hebben we ons verhaal gedaan om te laten zien dat het mogelijk is om je homohuwelijk in Rusland te legaliseren. We wilden met ons verhaal hoop bieden voor een nieuwe democratie en een vrijer Rusland. Maar een paar uur na de uitzending kwamen de reacties van ambtenaren: dit is fake news, zeiden zij." Pavel een Evgenii veronderstellen dan nog dat het goed komt; het bewijs hebben ze immers in handen met hun paspoort, maar vanaf de volgende dag gaat alles in een stroomversnelling.

"Een dag later stond de politie bij familie op de stoep om onze paspoorten in te nemen", de mannen wonen op dat moment samen op een ander adres, waardoor dit mislukte. "Om toch direct actie te ondernemen, heeft de overheid zonder verder onderzoek of toestemming van de rechtbank onze paspoorten digitaal geannuleerd." Een paspoort in Rusland is geen reisdocument, zoals hier, voegt Pavel toe. "Het is als een soort BSN nummer. Zonder paspoort kun je als burger in Rusland eigenlijk niets."

De eerste twee dagen na de tv-uitzending zijn Pavel en Evgenii nog strijdlustig. 'Paspoorten innemen? Dat kan toch niet zomaar?' Op dag drie slaat de sfeer om. "Er werd op de deur gebonkt en de politie viel bij ons binnen. Elektriciteit en internet werden afgesloten en we waren heel bang." Ze bellen met pers, vrienden, advocaten en LHBTI+ organisaties om hulp te vragen. "Uiteindelijk is 's nachts de politiechef van Moskou - een stad van ruim twaalf miljoen inwoners - persoonlijk naar ons huis gekomen om fysiek ons paspoort in te nemen. Zo belangrijk vonden ze deze zaak."

Het enige bewijsstuk

"Ons paspoort was het enige bewijsdocument dat kon aantonen dat ons huwelijk was gelegaliseerd in Rusland." De dreigingen werden groter en groter. "We kregen reacties met doodsbedreigingen en leden van het Russisch parlement vergeleken ons met dieren." Op advies van hun advocaten besluiten Pavel en Evgenii te vluchten. "Als we niet zouden meewerken met de politie zouden ze álles tegen ons kunnen doen." En alles, betekent in Rusland écht alles, benadrukt Pavel. "Ons leven was belangrijker dan dit document voor de LHBTI+ community. Er zijn genoeg voorbeelden; de dood was voor ons niet lastig voor te stellen."

Slechts een paar dagen nadat hun huwelijk in Rusland is gelegaliseerd, zit het stel op een vlucht naar Istanboel, met een tussenstop in Amsterdam. Zonder paspoort, maar met reisdocumenten. "We waren totaal onvoorbereid, maar voor Turkije heb je als Rus geen visum nodig."

Aan boord voelen Pavel en Evgenii zich onveilig. "Zes mannen zaten voor ons. We hadden het idee dat we in de gaten werden gehouden. Toen Evgenii naar de wc moest, gingen twee van deze mannen hem achterna." Pavel besluit alarm te slaan bij een van de KLM-stewardessen, waarop het koppel wordt verplaatst naar de businessclass. De stewardess brengt de piloot op de hoogte en zorgt ervoor dat het stel het vliegtuig als eerste mag verlaten. Op Schiphol worden ze direct opgevangen door de Nederlandse marechaussee.

"Bij de marechaussee kon ik niet meer praten, alleen maar huilen", vertelt Pavel. "Pas in het detentiecentrum voelden wij een heel klein beetje opluchting, daar wisten we zeker dat we veilig waren." De Immigratie & Naturalisatie Dienst (IND) plaats hen over naar een open AZC in Nijmegen. "Op straat durfden we geen Russisch te spreken en we keken altijd achterom. Lang zijn we nog bang geweest." Nog steeds hebben ze bijna geen contact met andere Russen in Nederland. "We weten nooit zeker wie zij zijn, wat ze hier doen en of zij eventueel een dubbelrol hebben."

Van arts naar vluchteling

"In Nederland moeten we ons leven opnieuw opbouwen. We waren artsen en zijn nu vluchtelingen", een groot contrast, vertelt Pavel. Van een koophuis in Moskou, leven ze nu in Nederland van een uitkering. "Het is zwaar, maar we doen ons best. We studeren iedere dag om de Nederlandse taal te leren."

In Moskou studeerde Pavel zes jaar lang tot basisarts, waarna hij zich twee jaar specialiseerde tot chirurg, maar zijn papieren zijn hier niet geldig. "Een half jaar geleden ben ik begonnen met de master geneeskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Met mijn 31 jaar mag ik nog opnieuw beginnen, daar ben ik blij mee", maar het is ook zwaar, vertelt hij. "We proberen zo goed mogelijk onze weg te vinden."

Het hele gesprek voeren we in het Nederlands, waarbij Pavel zich binnen drie jaar bijna foutloos weet uit te drukken. "We zijn dankbaar voor mensen die ons hier steunen en voor de uitkering die we krijgen. Dat willen we graag teruggeven door te werken en de taal te leren."

In Nederland is het twintig jaar geleden dat het huwelijk werd opengesteld voor koppels van hetzelfde geslacht. "Vandaag was ik voor het eerst op een nieuwe afdeling, met allerlei nieuwe mensen. Het stelt me gerust dat ik hier mag zijn wie ik ben. Ik mag gewoon zeggen dat ik getrouwd ben met een man, dat vind ik zo leuk. Hier zien we eindelijk dat het ook anders kan, dat geeft hoop voor de toekomst." 

KRO-NCRV viert dat het twintig jaar geleden is dat het huwelijk in Nederland werd opengesteld voor mensen van hetzelfde geslacht. Dat doen we met een speciale uitzending van 'Let Love Rule', waarin ook Pavel en Evgenii te zien zijn.