Na een tijd van doffe ellende begin 1900 - Eerste Wereldoorlog, economische crisis en een pandemie, was er net als nu honger naar huid, herrie en hosanna. "De parallellen zijn er. Opluchting, ontploffing; eindelijk kan het weer", aldus Herman Pleij.
Komt er een herhaling van de roaring twenties zoals in de vorige eeuw? Dat gaat niet gebeuren, denkt Pleij. "Maar de parallellen zijn er wel. Opluchting, ontploffing; eindelijk kan het weer... Die gevoelens zijn er natuurlijk." Samen met de hoogleraar gaan we terug in de tijd. Honderd jaar geleden, om precies te zijn.
Later, is het te laat
Die wilde jaren in de vorige eeuw… Hoe zat dat? "Er was een sterk gevoel van vrijwording, van je vrij gemaakt voelen. Dat was in feite ook het geval. Er was bewijs dat de traditionele ideologieën, het geloof, leidde tot verschrikkelijke dingen." Vanuit daar spatte het alle kanten op, met nieuwe ideologieën, revoluties en machtige arbeiders tot gevolg, vervolgt Pleij. Daar tegenover stond een gevoel van anarchie, defaitisme en het overheersende gevoel: ‘het maakt allemaal niets uit’. "Als mensen gedachten gaan ontwikkelen over een samenleving, dan loopt het altijd uit op ellende. Dan gebeuren er vreselijke dingen. Dus laten wij nu maar genieten, want voor je het weet is het te laat." Want later, is te laat; dat idee was leidend.
Het worden de jaren waarin haren en heupen worden losgegooid en korsetten het lichaam verlaten. Niet langer werden de lange haren strak opgestoken onder een hoofddeksel; ze haren werden geknipt, gekruld en ook de korte rokken maakten hun intrede. "De vrouwen werden gestimuleerd om die vrijheid te pakken", vertelt Pleij aan tafel bij Margriet. "In de Eerste Wereldoorlog is gebleken dat vrouwen echt gelijkwaardig waren. Ze konden alles wat mannen ook konden. Dat werd al eeuwen beweerd, maar dat was nooit echt bewezen."
Vanaf dan gaan vrouwen alleen de straat op, alleen uit.
Tot dat moment. "Terwijl de mannen noodgedwongen aan het front zaten, moesten de vrouwen in de fabriek werken, zwaar werk doen, meewerken aan de oorlogsindustrie, zelfs het leger in - niet alleen als verpleegster, maar ook in hogere rangen. Dat gaf een enorm gevoel van zelfverzekerdheid. Vanaf dan gaan vrouwen alleen de straat op, alleen uit.
Tot dat moment. "Terwijl de mannen noodgedwongen aan het front zaten, moesten de vrouwen in de fabriek werken, zwaar werk doen, meewerken aan de oorlogsindustrie, zelfs het leger in - niet alleen als verpleegster, maar ook in hogere rangen. Dat gaf een enorm gevoel van zelfverzekerdheid. Vanaf dan gaan vrouwen alleen de straat op, alleen uit."
De tijden van beknotten zijn voorbij
Het dansen, de muziek, er was geen touw aan vast te knopen, vervolgt Plei zijn verhaal. Neem Kurt Schwitters. “Ze vonden het enig. En het dansen, dat hoort er ook bij. Dat werd met dierlijk gedrag vergeleken. Als mens had je lichamelijk de mogelijkheden om te genieten, waarom zou je dat laten beknotten? Dat is wat die oude ideologieën allemaal deden; die beknotten dat genot. De dansen die werden uitgevoerd; the Charleston, de Sjimmie, de Foxtrot… Vaak verwijzen ze naar dieren." En daar werd niets negatiefs mee bedoeld, vult Pleij aan. "Later werd door de tegenstanders gezegd: ze leven instinctmatig, kennen God noch gebod."
Het is goed om je te realiseren dat fascisme hier onmiddellijk uit voortkomt
Maar van enkel rozengeur en maneschijn is geen sprake rond die vrije jaren. “Op de langere termijn gaf deze tijd ook aanleiding tot allerlei reacties. Het is heel goed om je te realiseren dat fascisme hier onmiddellijk uit voortkomt; het gevoel dat er een nieuwe orde moest komen, die door de elite gevestigd moest worden. Hitler doet zijn putsch in 1923 in München; die mislukt, maar de toon is gezet.
Het paradijs op aarde
Veel boeken uit en over die tijd, voeren een treurige toon, vertelt Pleij. "Eigenlijk gaan die boeken er steeds over dat het niet lukt met die vrijheid. Paradise lost; we zoeken het paradijs op - we moeten het nú op aarde beleven en die beloning in de hemel later, daar gelooft niemand meer in."
"Wat heel kenmerkend zal worden voor de manier waarop wij hier nu uit gaan komen, is een enorme aandacht voor natuur en milieu en het opsouperen van klimaat. Er is gebleken - dat is heel verrassend geweest voor veel mensen - dat je in korte tijd miljarden geld kunt losmaken. Dat heeft de regering nu gedaan om steun te verlenen, zonder dat de maatschappij ontregeld raakt. De komende jaren moeten we dat natuurlijk allemaal gaan terugbetalen, maar dat kan dus kennelijk. Dat geld is er."
Zet ‘m vast in je agenda!
Hoe lang het nog zal duren? Daar heeft Pleij een helder moment voor, dat je vast kunt markeren in de agenda: 31 december 2021, oudjaarsavond, zegt hij lachend. "De hele nacht door; vreten, zuipen, vrijen, aanraken, over elkaar heen duikelen, niet van elkaar af kunnen blijven. Ziekenhuisbedden genoeg, die staan dan allemaal weer leeg, want het is voorbij."
Bekijk hier het hele gesprek:
