"Een vergeten verzetsheldin, die een standbeeld moet krijgen"

De Breij is duidelijk: Truus van Lier verdient een standbeeld. "Er is nooit een boek of film verschenen met deze verzetsheldin in de hoofdrol." Toch is Truus niet helemaal vergeten... "In de lente is er een meneer, super lief, die narcissenbollen plant, in de vorm van de letters Truus."

Die meneer heet Frank. Diezelfde avond meldt hij zich nog in onze mailbox. Niet voor zichzelf, maar voor het verhaal, laat hij weten. Wie is Truus en waarom heeft zij geen plekje verworven in de rij met bekendste verzetshelden, zoals Hannie Schaft?

Frank de Munnik is docent aan het Conservatorium in Utrecht en verslindt het ene na het andere geschiedenisboek, zo stuit hij ook op het verhaal van Truus. Sinds 2018 onderhoudt hij het Narcissenmonument aan de Catharijnesingel in Utrecht. Elke lente worden we daar aan Truus herinnerd. 

Wat maakt het verhaal van Truus zo bijzonder?

"De schoonheid van het verhaal", reageert Frank direct. Hij neemt ons mee terug in de tijd. Het is 1940 als de twintiger Truus zich meldt bij de Verzetsgroep C-6. Een bewogen tijd volgt, waarin ze onder andere werkt als koerier, ze wapens en illegale lectuur smokkelt en Joden naar onderduikadressen brengt. "C-6 was een groep waar veel communisten bij aangesloten waren", vertelt Frank aan de telefoon. "Een belangrijke groep. Zij hebben bijvoorbeeld de aanslag gepleegd op de Amsterdamse persoonsbewijzen. Later zijn veel van deze mensen verraden en omgebracht."

Hoe lang is honderd meter van brug naar doelwit?
Hoe lang klinken twee schoten in je hoofd?
Hoe loop je zingend naar een peloton?

Een fragment uit een gedicht van Hanneke van Eijken over Truus.

"Hoe lang is honderd meter van brug naar doelwit?"

Truus is 22 jaar als ze een beslissing maakt die haar het leven zou gaan kosten. "Toen het besluit werd genomen dat NSB’er Kerlen geliquideerd moest worden, zei Truus gelijk: 'Ik ga dat doen'." Frank loopt ondertussen naar zijn grote boekenkast. "Even de juiste informatie erbij vinden", zegt hij.

Het is duidelijk: Kerlen moest geruimd worden. "Deze man stond te boek als overtuigd NSB’er, antisemiet, politiechef en gaf leiding aan een groep Jodenjagers", vertelt Frank. "Die groep Jodenjagers deed niks anders dan jagen op Joden, waar ze ongeveer 7 gulden voor kregen. Het laagste van het laagste, dit volk." Niet alle politieagenten stonden achter de daden van de politiechef. "Een groep Nederlandse agenten heeft op een gegeven moment laten weten niet langer deel te willen nemen aan het arresteren van Joden." Kerlen was onverbiddelijk, zegt Frank aan de telefoon. "Als de agenten niet langer zouden gehoorzamen, volgden er maatregelen. Een aantal van hen is daarna ondergedoken."

'Hoe lang klinken twee schoten in je hoofd?'

Kerlen stond hoog op het lijstje van de verzetsgroep C-6, hij stond het verzet in de weg. Niet alleen wegens zijn wrok voor de ondergedoken politieagenten, maar ook zou hij te veel hebben geweten van het verzet. Hij had te veel informatie, vertelt Frank. Daar moest een einde aan komen. Truus ging dat regelen.

"De schietpartij vindt plaats op een vrijdagavond, begin september 1943 in het Willemsplantsoen in Utrecht. Ze schiet met twee kogels op politiechef Kerlen, die daarna overlijdt in het ziekenhuis."

Wat had jíj gedaan?

Frank gaat graag het gesprek aan over de daden van Truus met zijn studenten op de Hogeschool. "Binnen een paar minuten heb je een goed gesprek", vertelt hij. "Toen Truus besloot die liquidatie te doen, moet zij geweten hebben dat de kans groot was dat ze het zelf ook niet zou overleven. Zo'n ethische keuze, op zo'n leeftijd: dat gaat echt heel ver. Ik zou die keus niet kunnen maken, maar zij wel. Dat fascineert mij. Ik merk dat het bij studenten heel veel indruk maakt als ze erachter komen dat zij leeftijdsgenoten zijn. Studenten zijn heel erg bezig met het maken van keuzes, dilemma's."

Hij praat niet alleen met zijn studenten over deze verzetsheld, maar laat ze ook nadenken over haar beslissingen. Een aantal van hen schrijft een brief aan de verzetsheldin. Magdalena Goetze komt uit Polen en studeert in Utrecht. In de afgelopen maanden schrijft ze de volgende brief aan Truus. "Jouw familie is genadeloos geraakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Jij moet weten dat je ons hebt geraakt. Jij bent de persoon die ons motiveert."

Een beloning van 10.000 gulden op het hoofd van Truus

"De Duitsers nemen de liquidatie heel hoog op", vertelt Frank. Binnen een dag was er een beslissing gevallen. Als de daders zich niet bekend zouden maken, waren de gevolgen afschuwelijk." Hij noemt een voorbeeld: "Lukraak elke dag honderd mensen doodschieten in Utrecht. Dat hebben ze niet gedaan, want Truus werd verraden. Er stond een exorbitant bedrag van 10.000 gulden op haar hoofd."

Truus wordt verraden door een lid van de verzetsgroep. Een Joodse vrouw, die geronseld was door de Duitsers. "Ze zeiden: 'Als je niet voor ons komt werken, gaat je hele familie naar het concentratiekamp'. De Joodse heeft een aantal mensen verraden en moest na de oorlog voor de rechtbank verschijnen. In eerste instantie is ze tot levenslang veroordeeld, maar daarna als ontoerekeningsvatbaar verklaard. Nadat ze naar Duitsland is vertrokken, heeft niemand haar meer teruggezien."

Op 27 oktober 1943 kijkt Truus samen met twee andere gevangen in de loop van het geweer dat haar het leven zou ontnemen. "Het schijnt dat ze daarvoor nog heeft gezongen", vertelt Frank die veel archiefonderzoek heeft gedaan.

Waarom zou heel Nederland Truus moeten kennen?

Op die vraag reageert Frank verrassend: "Ik zou het willen omdraaien. Heel Nederland zou moeten weten wat er in hun eigen buurt is gebeurd. Dat wil ik ook heel graag meegeven aan mijn studenten: als je straks gaat verhuizen, begin ook zo’n project. Ga kijken welke Truus daar heeft gewoond en gestreden. Het brengt de geschiedenis vele malen dichterbij."

Op het moment wordt er aan een standbeeld gewerkt in Utrecht. Voor Truus, die tot dusver alleen jaarlijks tevoorschijn komt in de vorm van bloemen. "Het meest ideale is dat men door gaat met het regelen van een standbeeld, een officieel monument voor Truus. En dat we het Narcissenmonument behouden." Daarnaast heeft schrijfster Jessica van Geel laten weten bezig te zijn met een boek over de verzetsheld. Eén ding is zeker: het verhaal van Truus wordt steeds bekender. Eindelijk, na al die jaren!