Waarom wilde je een serie maken over de Villamoord?

Als journalist vond ik het fascinerend vanwege de jonge vrouw die deze moordaanslag heeft overleefd: zij dacht vijftien jaar lang dat de mannen die zijn opgepakt de daders waren. Nu blijkt dat naar alle waarschijnlijkheid toch niet zo te zijn. Wat doet dat met je? Dan zou mijn wereld op zijn kop staan. Ik ben daarom in gesprek met haar gegaan en heb aanvankelijk in 2014 voor EenVandaag een reportage over de zaak gemaakt. Uiteindelijk vond ze het onder andere te zwaar om nu, vijf jaar later, voor de camera alles weer op te rakelen. Dus het is een serie zonder haar geworden.

Het draait om maar liefst 9 mannen die mogelijk onterecht de bak in draaiden, wanneer ging je de zaak vanuit hun perspectief bekijken?

Eigenlijk pas veel later, toen ik startte met dit project. Ik vond de man die de hoogste straf kreeg, Nevzat Altay, eerlijk gezegd eerst nogal ingewikkeld. Het is geen knuffelbare man. Het is niet de buurman op de hoek met een gezinnetje thuis, die plots van zijn bed wordt gelicht. Hij zat in het criminele circuit. Het wordt wel heel moeilijk om daar sympathie voor te krijgen, dacht ik.

Later besefte ik dat hem dat als personage juist interessant maakt. Ik had dan wel meer ruimte nodig om zijn verhaal te vertellen, zoals in deze reeks. 

Je kreeg de beschikking over 160 tapes met de politieverhoren. Wat was je eerste reactie toen je die ging kijken?

Die tapes komen totaal niet overeen met wat er in het dossier staat! Je ziet dat de mannen blijven ontkennen, ze geen daderkennis hebben en uiteindelijk woorden in de mond worden gelegd. De politieverhoorders gaan tegen ze tekeer en stellen urenlang dezelfde vragen. Maar zo staat het vervolgens niet in het dossier. Dit werd bevestigd door wat de ACAS (adviescommissie afgesloten strafzaken, red) concludeerde: hoe zijn ze in godsnaam op die negen mannen gekomen? Dat triggerde iets bij mij. Ik vroeg me af of er moedwillig informatie werd achtergehouden, dook in het dossier en stelde steeds meer vraagtekens bij de veroordeling.

Wanneer besloot je hier een documentaire-serie van de te maken, een serie over één zaak met speelfilmlengte?

Alleen juristen hadden naar het dossier gekeken. En ook nog eens alleen op papier. Iedereen had al die papieren wel twintigduizend keer omgedraaid en ingekeken en gekopieerd. Maar de allersimpelste opdracht – namelijk de mensen in het dossier opbellen en vragen om eens te babbelen over wat er is gebeurd – heeft niemand op zich genomen. Daarom zag ik veel ruimte voor ons om hier verder in te duiken.

Hoe ben jij tijdens je onderzoek anders gaan kijken naar deze 9 mannen? 

We zijn allemaal een stuk wijzer dankzij series als When They See Us (Een Netflix reeks over de onterechte veroordeling van vijf mannen voor de gewelddadige verkrachting van een vrouw in 1989). We weten dat mensen soms geframed worden en vervolgens in de bak gezet worden. In Nederland zie ik ook een probleem voor mensen die achtergesteld zijn. Ze beheersen bijvoorbeeld de taal niet goed of hebben te weinig geld. Ze krijgen vervolgens een pro-deo advocaat aangewezen die na 80 uur zegt: “Toedeledokie, mijn dienst zit erop.” Of als verdachten geen tolk hebben, snappen ze de helft niet. Dat vind ik treurig en ernstig.

Natuurlijk waren Nevzat en de andere acht mannen indertijd geen lieverdjes - ze hielden zich bezig met criminele zaken – maar over deze moord waren ze heel helder. Dit hebben we niet gedaan.

De serie laat zien dat politie en justitie fout op fout stapelen. Wat waren voor jou de meest opvallende missers?

Dat is het toffe wanneer je mensen twintig jaar later gaat opzoeken en de simpele vraagt stelt: wat is er nou gebeurd? Dan zie je ineens, verrek, waarom is die lijn niet uitgezocht en waarom is dat onderzoek niet gedaan? Er kwamen dingen op ons pad die je twintig jaar na de moord nog relatief simpel kan doen. Zoals het alibi van Nevzat nagaan, dat bleek niet goed onderzocht. Ook zien we op de tapes dat de verhoorders verdachte Omer (die uiteindelijk bekent, red) onder druk zetten en informatie geven, wat later als daderkennis wordt aangemerkt. Of dat hij eerst tien keer een fout antwoord geeft, voordat hij het juiste antwoord raadt. Maar dit lees je vervolgens niet terug in het dossier.

Wat is er volgens jou nog meer niet uitgezocht?

Ik vroeg me af of er ooit een schietreconstructie is gemaakt. Het bleek van niet. We vinden in het dossier een A4-tje waarop staat “sorry, superdruk, effe geen tijd voor een schietanalyse.” Bizar. Toen dacht ik: kunnen wij dan niet op basis van informatie in het dossier de schietanalyse twintig jaar later, met nieuwe technieken , opnieuw doen? Daar kwamen bevindingen uit die niet kloppen met de informatie waarmee de politie destijds het onderzoek is ingegaan.

Durf je nu te zeggen dat er sprake is van een gerechtelijke dwaling?

Nee, dat is niet mijn taak. Het is ook pas een gerechtelijke dwaling als het volgens de rechter een gerechtelijke dwaling is. Maar we vragen het ons af. Inmiddels heb ik wel zoveel informatie verzameld dat ik durf te zeggen dat er in ieder geval gigantisch veel fout is gegaan. Daardoor denk ik dat je ernstig moet gaan twijfelen aan de veroordeling van deze mannen.

De Villamoord heeft een bijzondere vorm voor een journalistieke serie, waarom heb je daarvoor gekozen? 

We hebben geprobeerd om een vorm te vinden waarin we alle journalistieke feiten op een nieuwe, verhalende manier vertellen. Zoals we zien bij de series van Netflix. Dramaturgie is daarbij heel belangrijk, hoe bouw je een verhaal op. Mij leek het heel mooi om die harde journalistiek daarmee te vermengen en de verhalende vertelling op hetzelfde niveau te plaatsen. Dus hoe we het verhaal in beeld brengen is minstens zo belangrijk als de keiharde journalistieke feiten. Old schooljournalistiek zou bijvoorbeeld zeggen; je moet de bronnen citeren. En ik zeg nu: nee, onze journalistieke basis klopt en komt van die bronnen, maar we hoeven ons gemaakte huiswerk niet te verfilmen. Ik hoop dat het gelukt is om het journalistieke verhaal inhoudelijk en filmisch zo te vertellen dat je wil blijven kijken. En misschien komt er na deze drie delen – net als bij Netflix – nog wel een vervolg. Want wat als deze mannen het echt niet hebben gedaan, dan loopt de dader nog steeds vrij rond.