Katholiek vasten gaat over het afzien van voedsel en andere geneugten om zich zo aan te sluiten bij het lijden van Jezus Christus. 

Vasten is een manier om boete te doen

'De goddelijke wet verplicht alle christengelovigen om boete te doen, ieder op zijn of haar eigen wijze', zegt canon 1249, een artikel uit de Codex van Canoniek Recht, het boek met katholieke kerkwetten. Boetvaardigheid geeft blijk van het besef dat alle mensen zondig zijn en vergeving nodig hebben. Vasten is een van de manieren om boete te doen. Echter, geen enkele boetehandeling van de mens kan de verlossing van het kwaad bewerkstelligen. Alleen het offer van Jezus Christus kan dat. Oprecht vasten geeft blijk van het verlangen om door Christus verlost te worden. Dat is de zin ervan. 

Zelfdiscipline

Naast het vasten als godsdienstige praktijk, is er het vasten als middel tot zelfdisciplinering. Weinig eten heeft dan als doel het bevorderen van de mentale weerbaarheid en de lichamelijke gezondheid. 

Lees meer in onze encyclopedie

Vrijdag Visdag en andere vastendagen

De Katholieke Kerk hield tot ver in de twintigste eeuw vast aan streng gereguleerde vastenpraktijken. Er waren tal van verplichte vastendagen, vooral op de dagen vóór de grote feesten. Daarbij werd een onderscheid gemaakt tussen het vasten in eigenlijke zin, waarbij in beginsel slechts één maaltijd per etmaal mocht worden gebruikt, en de zogeheten onthouding. Zo moest op elke vrijdag, de dag die herinnert aan de kruisdood van Jezus daags vóór de sabbat, bij wijze van boete ‘volledige onthouding’ worden betracht. Dat betekende dat de gelovigen werden geacht geen vlees van de dieren van het land te eten. Vis eten was wel geoorloofd, vandaar dat de vrijdag voor katholieken lange tijd ‘visdag’ was. Maar kikkers, reptielen en insecten mochten ook gegeten worden, want volgens een breed aanvaarde interpretatie van de kerkwet (uit de Codex van 1917) betrof het verbod alleen het vlees van warmbloedige dieren.

Vrijstelling voor kinderen, ouderen en zieken

Volgens het meest recente kerkelijk wetboek van de Katholieke Kerk (Codex van Canoniek Recht, 1983) is de vrijdag nog steeds een dag waarop katholieken zich moeten onthouden van het eten van vlees of van een andere voedselsoort, conform de voorschriften van de bisschoppenconferentie van hun land (canon 1251). Overigens zijn kinderen, ouderen en zieken van het vasten en de onthoudingsplicht vrijgesteld.

Andere vormen van boete

Canon 1253 bepaalt echter dat een bisschoppenconferentie, gevormd door de bisschoppen van een land, 'het onderhouden van vasten en onthouding nader kan bepalen en ook andere vormen van boete, vooral liefdewerken en oefeningen van vroomheid, geheel of gedeeltelijk in de plaats van vasten en onthouding stellen'. 

Lees meer in onze encyclopedie

Aswoensdag en Goede Vrijdag, dagen van verplichte vasten

In 1989 maakte de Nederlandse Bisschoppenconferentie van dit recht gebruik met het volgende decreet: 

'Wij bepalen dat Aswoensdag en Goede Vrijdag dagen van verplichte vasten en onthouding in spijs en drank zijn en dat verder het bepalen van de wijze van de beoefening van boete en onthouding aan het eigen geweten en initiatief van de gelovigen wordt overgelaten. Aan de plicht tot vasten in de Veertigdagentijd en tot onthouding op de vrijdagen kan worden voldaan, door zich in eten en drinken, in roken of in andere genoegens duidelijk te beperken. Het geld, dat hiermee wordt uitgespaard, kan bestemd worden voor de naasten die hongerlijden of anderszins gebrek lijden. Het is voorts passend, dat men zich in de Veertigdagentijd meer dan anders wijdt aan werken van christelijke naastenliefde en met meer toeleg het Woord van God leest.'

Conclusie:

Dus, de Nederlandse katholieken mogen twee dagen per jaar geen vlees eten. Aan de verplichting tot onthouding op vrijdagen kan worden voldaan door zich te beperken in eten en drinken, in roken of in andere genoegens. Vlees hoeft de gelovige dus niet meer per se te laten staan, behalve dan op Aswoensdag en Goede Vrijdag.