Het bijvoeglijk naamwoord ‘katholiek’ slaat op de ene Katholieke Kerk en het bijvoeglijk naamwoord ‘protestant’ verwijst naar een veelheid van diverse kerkgenootschappen.
Wat is de betekenis van het woord 'katholiek'?
Het woord katholiek komt van het Griekse katholikos, dat letterlijk betekent ‘betrekking hebbend op het geheel’, oftewel ‘algemeen’ of ‘universeel’.
In de eeuwenoude Apostolische Geloofsbelijdenis staat onder meer: ‘Ik geloof in de Heilige Geest, de heilige katholieke kerk, …’ Vaak zeggen protestanten hier geen ‘katholieke’ maar ‘algemene’. Maar er zijn ook protestanten die zichzelf katholiek noemen. Wat precies de theologische betekenis is van de oude aanduiding ‘katholiek’ blijft een onderwerp van discussie.
Voor het gemak beperken we ons hier tot de gangbare betekenis ‘betrekking hebbend op de Katholieke Kerk’; ‘Katholieke Kerk’ is dan de aanduiding van de wereldwijde geloofsgemeenschap waarvan de paus van Rome het hoofd is.
Wat is de betekenis van het woord 'protestant'?
Het woord ‘protestant’ komt van het Latijnse werkwoord protestari (= ‘in het openbaar getuigen’).
In 1529 tekenden de Duitse vorsten die zich hadden geschaard achter de kerkhervormer Maarten Luther, officieel protest aan tegen een besluit van de Rijksdag in Spiers: de opheffing van de vrije geloofskeuze van de vorstendommen in het Heilig Roomse Rijk. Hun publieke verklaring werd de Protestatie van Spiers genoemd. De Lutherse vorsten stonden bekend als de Protestanten.
Later werd ‘protestant’ de aanduiding voor de christelijke stroming in het Westen die is voortgekomen uit de Reformatie, de kerkelijke beweging die werd opgestart door Luther, Calvijn en Zwingli. Het protestantisme onderscheidt zich van het katholicisme op vele wijzen.
Het verschil in belijden
De Reformatie begon bij de theologische overtuiging dat de mens enkel en alleen verlost kan worden door te geloven in het kruisoffer van Jezus Christus. Door goede werken te verrichten kun je de hemel niet bereiken. Alleen het geloof behoedt de mens van de eeuwige verdoemenis. Het is de genade van God die iemand het geloof schenkt. Aan het geloof in Christus gaat de kennis over Christus vooraf. Die kennis doe je op door het lezen van de Bijbel, het Woord van God.
De Reformatie keerde zich af van wat de reformatoren meende dat in de Katholieke Kerk werd geleerd: dat je ook door eigen inspanning gered kunt worden; dat Gods genade niet rechtstreeks maar door bemiddeling tot de mens komt; dat er naast de Bijbel ook nog andere bronnen van Gods openbaring zijn; dat er zonder de kerk met haar priesters en sacramenten geen heil is; dat niet alleen God eer toekomt, maar ook Maria en de heiligen.
Sacramenten
Inmiddels zijn door een uitgebreide dialoog tussen protestanten en katholieken vele wederzijdse vooroordelen en misverstanden uit de weg geruimd. Dat neemt niet weg dat er nog steeds grote verschillen tussen protestant en katholiek bestaan, met name op het gebied van de sacramentologie.
Sacramenten zijn zichtbare tekenen waarmee Jezus Christus op onzichtbare wijze Gods genade toebedeelt. De Katholieke Kerk leert dat er zeven sacramenten zijn: doopsel, vormsel, eucharistie, ambtswijding (diaken, priester, bisschop), biecht, ziekenzalving en huwelijk. Het protestantisme heeft slechts twee sacramenten: doopsel en avondmaal.
Het bestuur van de Katholieke Kerk
Een ander groot verschil betreft de visie op het bestuur van de kerk. Aangezien de katholieke leer het bisschopsambt als sacramenteel aanmerkt, is een bisschop veel meer dan zomaar een bestuurder. De bisschoppen worden beschouwd als opvolgers van de apostelen van Jezus. Zij bezitten apostolische macht. Dat betekent dat bisschoppen niet alleen gezanten van Jezus zijn, maar ook zijn plaatsbekleder. Zij stellen Hem present.
De voornaamste bisschop is die van Rome, oftewel de paus. De traditie beschouwt hem als opvolger van Petrus, de man die door Jezus werd aangewezen als de ‘rots’ op wie Hij zijn kerk zou bouwen. Petrus was door Jezus aangesteld als de leider van het apostelcollege.
Het bestuur binnen het protestantisme
Het protestantisme als zodanig kent geen centraal gezag. Dat blijkt ook uit de veelheid van richtingen: lutherse, calvinistische, remonstrantse, anglicaanse, presbyteraanse, methodistische, doopsgezinde, baptistische, pentecostale, evangelicale. Wereldwijd zijn er meer dan 45.000 protestantse kerkgenootschappen, variërend van grote wereldwijde kerken tot kleine onafhankelijke gemeenten. De diversiteit komt voort uit verschillende theologische opvattingen, tradities en lokale aanpassingen.
God en de Bijbel
Een van de kernpunten van het protestantisme is het geloof in de directe relatie van God en de gelovige. God spreekt rechtstreeks tot een mens in de Bijbel. Vandaar dat het Woord centraal staat in de eredienst. Dat blijkt ook uit de inrichting van de kerkruimte. In veel protestantse kerkgebouwen staat de preekstoel centraal, terwijl in alle katholieke kerken het altaar centraal staat.
Verschil in kerkgebouw
Overigens bestaat er ook een groot verschil in opvattingen over de betekenis van het kerkgebouw. Voor katholieken is een kerk een godshuis; door een speciale wijding is het een heilige plek geworden, een sacrale ruimte waar eerbied moet heersen. In de meeste protestantse kerkgenootschappen ontbreekt dit sacrale karakter van het bedehuis; sacraal is alleen de gemeenschap die in naam van Christus bijeen is; waar de gelovigen bijeenkomen is eigenlijk niet van belang. Er zijn echter ook protestantse richtingen, zoals het High Church-anglicanisme en het Scandinavische lutheranisme, waar de opvatting over de betekenis van het kerkgebouw enigszins in de buurt komt van de katholieke.
Elke week inspiratie in je mailbox?
Schrijf je dan in voor de KRO-NCRV inspiratienieuwsbrief
