Elk van de vier pauselijke grootbasilieken in Rome heeft een zogeheten Heilige Deur. Deze is een van de deuren die vanuit het voorportaal toegang bieden tot het middenschip van de basilieken. De Heilige Deuren zijn van binnenuit gesloten en worden pas geopend bij de plechtige aanvang van een Heilig Jaar. Wie als katholieke pelgrim tijdens een Heilig Jaar door de Heilige Deur een van de grootbasilieken betreedt, kan een volle aflaat verdienen.

Geschiedenis
Het zou paus Martinus V zijn geweest die bij aanvang van het Jubeljaar 1423 in de Basiliek van Sint-Jan van Lateranen (de kathedraal van Rome) voor het eerst in Rome een Heilige Deur opende. Giovanni Ruccellai van Viterbo maakte daarvan in 1450 melding.

De eerste keer dat er sprake was van de opening van de Heilige Deur van de Sint-Pietersbasiliek was met betrekking tot de aanvang van het Jubeljaar 1500, op kerstavond 1499. Paus Alexander VI zelf opende de deur van zijn kathedraal en gaf opdracht om tegelijkertijd de Heilige Deuren van de Sint-Pieter, de Sint-Paulus buiten de Muren en de heilige Maria de Meerdere te openen.

Ritueel
Voor de opening en sluiting van de Heilige Deuren bij aanvang en einde van een jubeljaar werd een speciaal ritueel ontwikkeld. De voornaamste ceremonie is die plaatsvindt in de Sint-Pietersbasiliek. Haar Heilige Deur is de meest rechtse deur tussen voorportaal en middenschip. Normaliter is deze deur dichtgemetseld.

Bij de opening spreekt de paus onder meer de woorden Aperite mihi portas iustitiae (‘Open voor mij de poorten der gerechtigheid’), genomen uit psalm 117. Vervolgens verbreekt hij met een speciale hamer het zegel dat aan het einde van het vorige jubeljaar was bevestigd, waardoor de deur kan worden opengebroken. Aan het einde van het jubeljaar wordt de deur weer dichtgemetseld en plechtig door de paus verzegeld. De andere drie Heilige Deuren worden op deze wijze door kardinalen ritueel geopend en dichtgedaan.

Voor de afsluiting van het Heilig Jaar 1975 (Kerstmis 1975) was het ritueel voor de afsluiting van de Heilige Deur vereenvoudigd. Niet meer werd de deur aan beide kanten ritueel dichtgemetseld. Pas twee maanden later werd aan de basiliekzijde een muur van speciale bakstenen gemaakt. Aan de buitenkant werd de deur afgesloten door twee bronzen panelen, gemaakt door Vico Consorti en in 1949 geschonken door de Zwitserse katholieken uit dankbaarheid dat hun de Tweede Wereldoorlog bespaard was gebleven.

Paus Johannes Paulus II wijzigde het openingsritueel voor het Grote Jubeljaar 2000. Dat deed hij onder meer vanwege de veiligheid. Toen paus Paulus VI bij aanvang van het Heilig Jaar 1975 de deur openbrak, vielen er cementen brokstukken op hem. Om dit te voorkomen liet Johannes Paulus, die toen al erg verzwakt was, de bakstenen muur al eerder verwijderen, zodat hij de deur slechts met geringe kracht open kon duwen.

Grote Jubeljaar 2000
Johannes Paulus II besloot om bij aanvang van het Grote Jubeljaar 2000 zelf alle Heilige Deuren te openen. Dat zou dan voor het eerst in de geschiedenis zijn. De Heilige Deur van de Sint-Pieter opende hij op kerstavond 1999; die van de Sint-Janskathedraal bij aanvang van de kerstvespers op 25 december 1999; die van de Santa Maria Maggiore bij aanvang van de hoogmis van het Hoogfeest van Maria de Moeder Gods op 1 januari 2000; die van de Sint-Paulus buiten de Muren op 18 januari 2000, de opening van de Week van Gebed voor de Eenheid, in aanwezigheid van orthodoxe en anglicaanse bisschoppen. De plechtige sluiting van de Heilige Deur van de Sint-Pieter werd door Johannes Paulus II verricht op het Hoogfeest van Epifanie (6 januari 2001). De Heilige Deuren van de overige drie basilieken werden op de vooravond van dit feest door kardinalen plechtig afgesloten.

Buiten Rome
Niet alleen Rome heeft Heilige Deuren waaraan een volle aflaat is verbonden.

L’Aquila
De basiliek Santa Maria di Collemaggio in de Italiaanse stad L’Aquila heeft zelfs de oudste Heilige Deur in de geschiedenis van de Katholieke Kerk. In augustus 1294 bracht paus Celestinus V een bul uit waarin hij een volle aflaat verleende aan alle gedoopten die jaarlijks tussen de avonden van 28 en 29 augustus door deze deur lopen nadat ze zich oprecht hebben bekeerd en hun zonden hebben beleden. Sinds 1294 wordt deze Heilige Deur nog elk jaar plechtig geopend en gesloten. Daaromheen is een groot volksfeest ontstaan, Perdonanza (‘Vergiffenis’) geheten.

Atri
De Heilige Deur van de co-kathedraal van Atri (in de Italiaanse regio Abruzzen) bestaat al zeker sinds 1295. Deze werd ingesteld door paus Celestinus V, wiens moeder uit Atri kwam, of paus Bonifacius VIII. De feestelijke opening door de plaatselijke bisschop wordt nog elk jaar op 14 augustus groots gevierd; de deur blijft acht dagen openstaan, waarna zij weer plechtig wordt dichtgedaan.

Santiago de Compostela
Ook de kathedraal van Santiago de Compostela (Spanje) heeft een Heilige Deur. Deze wordt ook Porta do Perdón (‘Deur van Vergeving’) genoemd. Zij wordt alleen geopend bij aanvang van de plaatselijke jubeljaren; dat zijn de jaren waarin het feest van Sint-Jacobus op 25 juli op een zondag valt.

Quebec
De eerste Heilige Deur buiten Europa werd in 2013 geopend in de kathedraal van Quebec in Canada. De reden daarvoor was de viering van de 350ste verjaardag van Quebec, het eerste katholieke diocees ten noorden van Mexico.

Diocesen in 2015/2016
Paus Franciscus bepaalde dat tijdens het door hem uitgeroepen Buitengewoon Jubeljaar van de Barmhartigheid ieder bisdom en bedevaartsoord zijn eigen heilige deur(en) kan aanwijzen. Dat hoort bij zijn beleid van decentralisatie. Opmerkelijk was dat de eerste Heilige Deur die hij opende niet die van de Sint-Pieter in Rome was, maar die van de kathedraal van Bangui in de Centraal-Afrikaanse Republiek op 29 november 2015.