Istanbul, 25 mei 2022 – De ereprimaat van de Orthodoxe Kerk, oecumenisch patriarch Bartholomaios van Constantinopel, heeft zich in een televisie-interview bijzonder kritisch uitgelaten over zijn Russisch-orthodoxe ambtsgenoot Kirill. Hij vindt dat de patriarch van Moskou had moeten protesteren tegen de oorlog in Oekraïne, zelfs als hij dat met gevangenisstraf had moeten bekopen.
Het interview werd afgenomen door de Griekse journalist George Kouvaras in de patriarchale residentie in Istanbul en gisteravond uitgezonden op de Griekse publieke zender ERT1. In het vraaggesprek laat Bartholomaios zich ook uit over kwesties als de Hagia Sophia en het door Turkije gesloten seminarie Haliki.
Volgens Bartholomaios had het Patriarchaat Moskou zich krachtig tegen de Russische invasie van Oekraïne moeten uitspreken. “Voor alle kerken is het onmogelijk om het geweld, de oorlog niet te veroordelen. Maar de Kerk van Rusland heeft ons in de steek gelaten”, aldus de oecumenische patriarch.
Bartholomaios: “Ik weet niet hoe hij [Kirill] zich kan rechtvaardigen tegenover zijn geweten. Hoe hij het zal rechtvaardigen, hoe de geschiedenis over hem zal oordelen. Hij had voor zichzelf moeten opkomen. Want men kan bezwaar maken tegen het onder druk gezet worden door president Poetin. Kirill zou hebben moeten reageren op de inval in Oekraïne en de oorlog veroordelen zoals alle andere orthodoxe primaten dat deden. Dat heeft hij niet gedaan, dat is in zijn nadeel en dat vind ik erg jammer.”
De patriarchaten van Constantinopel en Moskou liggen al langer met elkaar in de clinch. Het voornaamste geschil gaat over de toekenning van autocefalie van de Orthodoxe Kerk van Oekraïne door Constantinopel. Moskou was daar zo furieus over dat het de eucharistische eenheid met het Oecumenisch Patriarchaat verbrak.
“Al eeuwenlang bestaan er spanningen, omdat de Russische Kerk het primaatschap van Constantinopel begeert en de fundamenten van de troon van Constantinopel ondermijnt. Toch had ik verwacht dat broeder Kirill op dit kritieke, historische moment de handen uit de mouwen zou steken”, aldus Bartholomaios.
“Als dat nodig is had hij zijn troon moeten opofferen en tegen Poetin moeten zeggen: ‘Meneer de president, ik kan het niet met u eens zijn, ik treed af, ik vertrek!’ Misschien was hij wel de gevangenis in geworpen, ik weet niet wat president Poetin zou doen als de patriarch zo op zijn plannen had gereageerd, maar dat is wat wij, de andere primaten, hadden verwachten.”
SEMINARIE CHALKI
Patriarch Bartholomaios werd ook gevraagd naar de kwestie van het seminarie van Chalki, formeel de Theologische School van Chalki. Zij werd op 1 oktober 1844 opgericht op het eiland Chalki (Turks: Heybeliada), het op één na grootste van de Prinseneilanden in de Zee van Marmara. Het was de belangrijkste theologische faculteit van het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel, tot het Turkse parlement in 1971 een wet uitvaardigde die particuliere instellingen voor hoger onderwijs verbood.
“De Theologische School van Halki is al 51 jaar gesloten en het Oecumenisch Patriarchaat heeft niet de mogelijkheid om in zijn hoofdkwartier de ambtsdragers van de toekomst op te leiden. Wij hebben de regering herhaaldelijk verzocht de school voor ons te openen. Dat wil zeggen, de heropening van deze school voor christenen, die werd geopend tijdens het Ottomaanse Rijk en gesloten door de Turkse Republiek. Dit is een tegenstrijdigheid en een ongerechtvaardigde ontwikkeling. Helaas wordt er niet geluisterd naar onze smeekbeden aan Ankara. Laten wij hopen dat de Turkse regering deze kwestie op een gegeven moment in een ander licht zal zien en ervan overtuigd zal raken dat de heropening van Chalki in principe in het belang van Turkije zelf is. Want een dergelijke actie zal duidelijk bewijzen dat er godsdienstvrijheid bestaat, dat er geen beperkingen zijn op de mensenrechten, op het recht op godsdienstvrijheid. Ik zeg hier dat het niet kan dat er tientallen moslimscholen zijn en geen enkele theologische school voor christenen. Want het Verdrag van Lausanne zegt dat de minderheden die in Turkije wonen het recht hebben om op eigen kosten scholen te openen waar godsdienstonderwijs wordt gegeven. Wij hebben nooit om geld gevraagd, dus de sluiting van Chalki is ook een schending van het Verdrag van Lausanne.”
HAGIA SOPHIA
Vervolgens sprak de Byzantijnse primaat over de christelijke gevoelens ten aanzien van de herbestemming van de Hagia Sophia tot moskee in juli 2020. Deze voormalige kathedraal van Constantinopel werd in 1453 door de Ottomaanse sultan Mehmet II in een moskee veranderd. Atatürk maakte het gebouw in 1934 tot museum gemaakt.
Bartholomaios heeft nooit zijn afschuw over de herbestemming van de Hagia Sophia tot moskee onder stoelen en banken gestoken. “Van de Kerk van Rusland en van de Russische staat kregen we toen niet zo’n prettige berichten. Het Noorden zei: ‘Nu kunnen we tenminste zonder kaartje naar binnen.’”
“Ik herhaal dat wij liever zouden zien dat Hagia Sophia een open museum is voor de hele wereld en geen moskee voor alleen moslims.”
ATHOS
Tenslotte sprak de Oecumenische Patriarch over zijn aanstaande bezoek aan de Berg Athos, een semiautonome monnikenrepubliek op een schiereiland aan de Egeïsche Zee. Het wordt de achtste keer dat Bartholomaios erheen zal gaan.
“Dertig jaar nadat God mij waardig heeft gemaakt op de troon van Constantinopel te zitten, wil ik opnieuw gaan om te danken voor deze grote zegen. Er zijn vreemde dingen gezegd en geschreven, dat ik er de Russische monniken zou gaan verdrijven. Dat is fictie. Ik ben ook niet van plan om iemand weg te sturen, ik kan me voorstellen dat ze me daartoe niet zullen uitdagen. Als ze niet provoceren, zal niemand worden uitgewezen. Dat zijn vanzelfsprekende dingen. Ik ga erheen als pelgrim.”