Op de vraag of je christen kunt zijn zonder naar de kerk te gaan, antwoordt paus Franciscus ‘nee’. Eerder is het omgekeerd: je bent christen omdat je naar de kerk gaat. Want volgens de Heilige Vader is het christelijk geloof niet denkbaar zonder de eredienst die door het volk van God wordt voltrokken. Zonder liturgie is het christendom “zonder Christus”, want liturgische riten, de Heilige Schrift en de sacramenten zijn “concrete bemiddelingen” om te komen tot de ontmoeting met Christus, “aanwezig in de Heilige Geest door de sacramentele tekenen”. Dat zei de paus vanochtend in zijn wekelijkse catechese, uitgesproken vanuit de Bibliotheek van het Apostolisch Paleis.
Sinds vorig jaar is de paus bezig met een catechetische reeks over het gebed. Wekelijks geeft hij tijdens de algemene audiëntie geloofsonderricht. Vanwege de corona-lockdown doet hij dat niet tegenover een fysiek publiek, maar voor de Vaticaanse tv-camera. Vorige week sprak hij over het thema ‘Het gebed met de Heilige Schriften’; vandaag ging het over de liturgie. De publieke eredienst is de handeling die “de hele christelijke ervaring sticht, en dus ook het gebed”, aldus de bisschop van Rome.
Lees ook: Paus tegen doe-het-zelf-liturgie
Franciscus begon zijn onderricht vandaag met erop te wijzen dat er in de kerkgeschiedenis altijd “de verleiding is geweest om een intimistisch christendom te beoefenen, dat het spirituele belang van de openbare liturgische riten niet erkent”. Dit ‘intimisme’ veronderstelt dat religie pas zuiver is als zij niet afhankelijk is van uitwendige ceremonies, die als een nutteloze of schadelijke last worden beschouwd. En daarom, zei de paus, “kan men in de Kerk bepaalde vormen van spiritualiteit vinden die er niet in geslaagd zijn het liturgische moment adequaat te integreren”. Franciscus noemde hierbij een bepaald type gelovigen. Ook al nemen ze deel aan de Heilige Mis, ze zijn in hun eigen devotie opgesloten en trekken zich niets aan van de medegelovigen om hen heen.
Het Tweede Vaticaans Concilie rekende met de apostolische constitutie Sacrosanctum Concilium af met dit intimisme in de eredienst. De goddelijke liturgie is allereerst een handeling van het volk. Het Griekse woord leitourgia is immers opgebouwd uit twee termen: leitos (‘van het volk’) en ergon (werk). Het gaat erom dat de individuele gelovige actief deelneemt aan de eer en dank die de gemeenschap aan God brengt.
Sacrosanctum Concilium benadrukt dat Jezus Christus geen idee of gevoel is, maar een levende Persoon, en zijn Mysterie een historische gebeurtenis, aldus de huidige paus.
Het gebed van de christenen, vervolgt Franciscus, “verloopt via concrete bemiddelingen: de Heilige Schrift, de sacramenten, de liturgische riten, de gemeenschap”. Het is de “lichamelijke en materiële sfeer”, onontbeerlijk voor het christelijk leven, omdat “zij in Jezus Christus de weg naar de zaligheid is geworden”. Daarom, verduidelijkt de paus, “is er geen christelijke spiritualiteit die niet geworteld is in de viering van de heilige mysteriën”. Christus “maakt zich aanwezig in de Heilige Geest door de sacramentele tekenen”: daarom is het voor christengelovigen “noodzakelijk deel te nemen aan de goddelijke mysteriën”.
Een christendom zonder liturgie is een christendom zonder Christus. Liturgische vieringen moeten Dat wil niet zeggen dat er altijd een luisterrijk ritueel tot stand moet worden gebracht. Ook in de sobere viering van de sacramenten in gevangenissen of in schuilplaatsen in tijden van vervolging, is Christus werkelijk aanwezig en geeft Hij zich aan zijn gelovigen.
Christus is aanwezig “telkens wanneer wij een doopsel vieren, of het brood en de wijn in de eucharistie consacreren, of het lichaam van een zieke met heilige olie zalven”. En het gebed van de christen “maakt zich de sacramentele aanwezigheid van Jezus eigen”.
Franciscus herinnert eraan hoe de liturgie van de eerste christenen tot stand kwam. Zij actualiseerden in de kracht van de Geest de “gebaren en woorden van Jezus”, zodat hun leven “een geestelijk offer werd dat aan God werd aangeboden”.
Gisteravond celebreerde de paus in de Sint-Pietersbasiliek de eucharistische liturgie van het feest van de Opdracht des Heren (Maria Lichtmis). Dat deed hij traditiegetrouw met religieuzen van diverse ordes, congregaties en apostolische sociëteiten. Vanwege de coronacrisis waren er slechts een paar honderd van hen aanwezig. De mis van dit feest begon met een sobere kaarsenprocessie.
