In het openingsshot van de documentaire Dwars beklimt Katelijne Langezaal (50) bergen en slingert ze door de jungle. Een paar shots later zit ze in rolstoel, door een dwarslaesie. ‘Het is moeilijk te bevatten hoe een leven binnen enkele seconden overhoopgehaald wordt, en dat dat mijn leven is’, vertelt Katelijne. En overhoopgehaald is het.
De documentaire Dwars heeft iets weg van een coming of age drama. Over een periode van ruim negen jaar werkt Katelijne aan dit project.
Zelfstandig staan
We spreken met Katelijne op een zonnige donderdagochtend. Het eerste wat opvalt is een kleine studio om te trainen, die is geïnstalleerd in haar huis. Met beugels aan de muur trekt ze zichzelf op. Ze oefent hiermee om te staan.
Helemaal mis
We gaan terug naar 2015. Op de prachtige blauwe zeeën rondom Sint-Maarten komen voor filmmaker Katelijne drie grote liefdes samen: reizen, filmen en zeilen. Ze heeft de opdracht een promotiefilm te maken voor een bedrijf dat zeilvakanties organiseert.
Maar op één van de laatste dagen gaat het mis. Terwijl de gasten in de kuip van de boot zitten, is Katelijne op het voordek bezig de camera te bevestigen, wanneer ze worden verrast door enorme golven waar de boot recht op invaart. Een paar keer achter elkaar komt Katelijne hard op het dek op haar billen terecht, waardoor haar rug een paar grote klappen krijgt.
'Ik kreeg per ongeluk een overdosis fentanyl waaraan ik bijna overleed'
Chaos in het ziekenhuis
Katelijne belandt in een ziekenhuis in de Dominicaanse Republiek. Een van haar ruggenwervels blijkt in meerdere stukken te liggen. De operatie wordt de hele tijd uitgesteld, terwijl Katelijne misschien niet meer kan lopen. Om enigszins grip te krijgen op de situatie besluit ze een videodagboek bij te houden. Het is dan achttien uur na het ongeluk.
Katelijne vertelt: ‘Uiteindelijk werd er een operatie uitgevoerd door een chirurg die – zo blijkt later – deze operatie voor de eerste keer deed. Dat is gelukkig wel goed gegaan, maar de zorg in het ziekenhuis liet veel te wensen over. Ik kreeg per ongeluk een overdosis fentanyl (een sterke pijnstiller, red.) waaraan ik bijna overleed. Ook deden sommige verpleegkundigen me met opzet pijn. Ik lag aan mijn bed gekluisterd, kon niet bewegen; filmen gaf daardoor ook enige afleiding. Het idee om hiervan een documentaire te maken kwam pas later.’
Verlamd vanaf de navel
Twee weken na het ongeluk komt Katelijne aan in Nederland. Daar hoort de filmmaker in het ziekenhuis van de neurochirurg dat ze vanaf haar navel verlamd is. Ze hoeft geen hoop te hebben ooit weer te kunnen lopen.
Katelijnes ongeluk raakt iedereen
Katelijnes moeder omschrijft haar ongeluk als iets dat iedereen raakt. Vooral voor de mensen die dicht bij Katelijne staan. Het eerste half jaar woont Katelijne in een revalidatiecentrum. Na verloop van tijd mag ze in de weekenden naar huis.
Maar omdat haar huis ontoegankelijk is, verblijft ze bij haar ouders. Door haar ongeluk wordt Katelijne in één keer hulpbehoevend en afhankelijk van anderen. Voor de meest simpele dingen – zoals aankleden of omdraaien in bed – heeft ze hulp nodig.
In de documentaire vertelt een geëmotioneerde Katelijne hoe ze niet doorheeft dat ze naar het toilet moet en haar behoefte per ongeluk laat lopen. Haar moeder ruimt het op. Stapje voor stapje wint Katelijne haar zelfstandigheid terug met de hulp van de zorgverleners in het revalidatiecentrum en van haar ouders.
Katelijne: ‘Ik was afhankelijk van mijn ouders en daardoor wordt het weer meer een ouder-kind relatie. Het hele proces van zelfstandig worden voor mij en het loslaten als ouder beleefden we allebei opnieuw. De band met mijn ouders was altijd al goed, maar is hierdoor wel hechter geworden.’
Vriend verdwijnt van de radar
Ten tijde van het ongeluk heeft Katelijne een vriend. De dwarslaesie heeft impact op hun relatie.
Katelijne: ‘Ik bood hem een way out. Als hij een leven met mij op deze manier niet zag zitten, begreep ik dat. Maar hij bleef. Totdat hij op een gegeven moment ineens van de radar verdween. Ik hoorde niets meer van hem en kwam er via via achter dat hij met een andere vrouw opnieuw was begonnen.’
'Ik bood mijn vriend een way out. Als hij een leven met mij op deze manier niet zag zitten, begreep ik dat'
Niet accepteren
Haar lichaam mag dan een dwarslaesie hebben, Katelijnes geest heeft dat niet. Van het revalidatieproces in Nederland verwacht Katelijne dat ze werken aan haar herstel, met als doel beweging in haar benen terug te krijgen.
Tot haar verbijstering is dat niet zo. De focus ligt op haar bovenlichaam en omgaan met haar beperking. Maar daar legt Katelijne zich niet zomaar bij neer.
Naar Amerika voor Project Walk
Na veel onderzoek en geregel kan Katelijne deelnemen aan Project Walk in Carlsbad, Californië, waar ze werken met Activity Based Therapy (ABT). Bij ABT probeert de therapeut om neurologisch herstel onder het niveau van de laesie, daar waar het ruggenmerg beschadigd is, op te wekken.
Het doel hiervan is om beweging en gevoel terug te winnen in de verlamde delen van het lichaam. De oefeningen bij deze training zijn gericht op functionele doelen die het dagelijks leven makkelijker maken: opstaan, evenwicht verbeteren of werken aan een betere armfunctie. Tot op zekere hoogte kan het zenuwstelsel herstellen.
Niet opgeven
Volgens de Nederlandse artsen gelooft Katelijne in een illusie, maar Katelijne weigert op te geven. Katelijnes doelen zijn: lopen (primair) en normaal plassen (secundair).
Zo krijgt Katelijne op een gegeven moment het gevoel in haar blaas terug. Katelijne: ‘Dat ik mijn blaas weer kon voelen was heel fijn. Want daarvoor moest ik continu op tijd katheteriseren. Tussendoor mocht ik maar maximaal 400 milliliter drinken, omdat ik niet voelde wanneer ik moest plassen en dat kan gevaarlijk zijn voor je nieren.’
Wat is een dwarslaesie?
Bij een dwarslaesie is het ruggenmerg beschadigd. Hierdoor kunnen signalen vanuit de hersenen niet meer alle delen van het lichaam bereiken. Een dwarslaesie heeft meestal lichamelijke gevolgen. Bijvoorbeeld problemen met het bewegen (motorisch) en het voelen (sensorisch). Je kunt ook problemen krijgen met plassen, ontlasting, het krijgen van een erectie, bloeddruk of lichaamstemperatuur.
Bron: UMCG Groningen
Tweede kans op lopen
Door hard te werken kan Katelijne steeds meer, en op een gegeven moment loopt ze met minimale hulp en een looprek. Katelijne: ‘De inschatting was dat ik nog een week of zes nodig had om zelfstandig, op een veilige manier, met een rollator te kunnen lopen.’ Maar dan gooit Covid roet in het eten. De training kan niet langer gegeven worden en de Amerikaanse grenzen sluiten.
Katelijne keert terug naar Nederland, waar ze de behandeling niet kan voortzetten.’ Dat was gewoon heel erge pech. Als je het niet kan bijhouden, ga je keihard achteruit. Ik ben in deze periode heel veel kracht en beweging verloren.’
Gebroken voet
Maar Katelijne zou Katelijne niet zijn als ze opgeeft. Tijdens het maakproces van de documentaire is ze óók bezig om een trainingscentrum in Nederland op te zetten dat ABT-therapie geeft. Inmiddels trainen er 220 patiënten in het centrum, waarvan Katelijne er natuurlijk één is.
Revalideren met ABT-therapie is topsport. Katelijne: ‘Je moet echt gemotiveerd zijn en er vol voor gaan. Het is niet voor iedereen weggelegd.’ Bovendien breekt Katelijne haar voet en haar heup, door de botten die brozer worden.
'Ik heb niets geleerd van mijn dwarslaesie en het heeft mij ook geen inzichten gebracht over het leven'
Korte stukjes lopen als doel
Kleine stukjes kunnen lopen is nog steeds een doel voor Katelijne. ‘Dat zou al zoveel schelen. Nederland is ook niet het meest invalide-vriendelijke land. Zo vaak is er geen toilet voor mensen met een handicap, bijvoorbeeld in veel restaurants. Überhaupt is ergens naar binnenkomen vaak al een opgave of onmogelijk door hoge drempels of trappen.’
Successen
Met 80 patiënten op de wachtlijst moet het trainingscentrum verhuizen naar een grotere plek. Er zijn grote successen van mensen die in een rolstoel naar binnen gaan, en lopend naar buiten. Maar minder opvallende vooruitgang maakt ook een wereld van verschil voor mensen met een dwarslaesie: jezelf kunnen omdraaien in bed, door een betere rompbalans zelfstandig transfers maken of rechtop blijven zitten. Mensen krijgen hierdoor een stuk zelfstandigheid terug.
Op de vraag of Katelijne iets positiefs uit haar dwarslaesie heeft gehaald, geeft ze een opvallend antwoord: ‘Mensen die geen beperking hebben vragen mij vaak wat ik hiervan geleerd heb of wat het me gebracht heeft. Ik krijg de indruk dat ze graag willen horen dat het toch ergens goed voor is geweest. Anders is het misschien te deprimerend?’
Ze vervolgt: ‘Ik kan alleen voor mezelf spreken: Ik heb hier niets van geleerd en het heeft mij ook geen inzichten gebracht over het leven. Kijk, er is een hele wereld bijgekomen naast de wereld die ik al had. Zoals het trainingscentrum, dat is een mooie ervaring. Ik mis mijn oude leven nog steeds, maar kan zeker ook genieten van het leven dat ik nu leid.’
Lees meer persoonlijke verhalen zoals die van Katelijne
Abonneer je gratis op de persoonlijke nieuwsbrief
