Dit artikel is deel 2 van het tweeluik van Peter en Erik. 

Bij de geboorte van elkaar gescheiden 

In de tweeluik documentaire Peter en Erik volgen we de zoektocht van een tweeling die bij de geboorte gescheiden werd. Zeventien jaar lang weten de broers niet van elkaars bestaan af en leren elkaar dan per toeval kennen. Peter en Erik proberen nu achter de waarheid te komen, voordat antwoorden voor eeuwig verloren gaan. 

In deel 1 Een nieuwe broer, begint het onderzoek van de broers Peter Anema en Erik Hulsegge. Ze worden geholpen door onderzoeksjournalist Myrthe Buitenhuis. Het onderzoek leidt tot psycholoog genaamd Harry Koster, die een rol speelt bij het uit elkaar halen van de eeneiige tweeling. 

Meneer Koster is destijds verbonden aan de Raad voor de Kinderbescherming, die uiteindelijk de adoptie in werking zet. Waarom zijn de twee uit elkaar gehaald? Als de broers contact zoeken met meneer Koster, blijkt hij recent te zijn overleden. 

Beter om niet samen op te groeien 

In deel 2 van de documentaire genaamd Ze dachten dat ze God waren, gaat de zoektocht van Peter en Erik verder. Hoewel meneer Koster is overleden, kan zijn vrouw vertellen dat hij lid was van de Nederlandse Vereniging voor Psychoanalyse (NVPA). 

In het dossier van de broers staan redenen over het scheiden van hen, zoals 'dat een tweeling samen bijna nooit gezond opgroeit.' Dit rijmt met een publicatie van Dorothy Burlingham die samenwoonde en bevriend was met Anna Freud (dochter van Sigmund Freud, red.). Beiden zijn ze psychoanalist van beroep en Anna Freud stond in nauw contact met de NVPA. 

In de publicatie van Burlingham wordt gesteld dat ‘de identiteitsontwikkeling van tweelingen belemmerd wordt door de aanwezigheid van een tweelingbroer.’ Ook wordt gezegd dat het mogelijk is dat een tweeling gehinderd wordt in zijn of haar zoektocht naar identiteit als de ouders de twee voortdurend als één geheel behandelen. 

Een sociaal experiment 

Uit verder onderzoek blijkt dat de Raad voor de Kinderbescherming waarschijnlijk heeft geluisterd naar meneer Koster, die verwees naar publicaties van zeer belangrijke psychologen. Die belangrijke psychologen hadden in de tijd van de adoptie van Peter en Erik veel macht in hun expertisegebied.

Naarmate de zoektocht vordert komen er meer vragen dan antwoorden bij. De broers noemen het ‘grimmig’. Ze bekijken de Amerikaanse documentaire The three identical strangers die het verhaal vertelt over een eeneiige drieling die na de geboorte uit elkaar gehaald wordt. 

Het idee om de drieling te scheiden kwam van een studie van de Amerikaanse kinderpsychiaters Peter Neubauer en Viola Bernard. Ook hiermee onderhield de NVPA contact. Neubauer scheidde de drie van elkaar als sociaal experiment om te kijken hoe de kinderen los van elkaar het beste opgevoed konden worden.

Drie mogelijke scenario’s 

Toch blijft de vraag waarom Peter en Erik uit elkaar werden gehaald. Er zijn mogelijke antwoorden, maar de Groningse tweeling vindt nergens bevestiging. Journalist Myrthe Buitenhuis stelt drie scenario’s op: 1. De scheiding is gewoon gebeurd. 2. Er is inderdaad een onderzoek gedaan. 3. Er is overwogen om een onderzoek te doen, maar om een reden is dit toch niet gebeurd.

Een belangrijke connectie 

Terug naar meneer Koster, de psycholoog die betrokken was bij de scheiding van Peter en Erik. Ligt bij hem dan toch de sleutel? Meneer Koster volgde bij de Nederlandse Vereniging voor Psychoanalyse (NVPA) een cursus om opgeleid te worden tot psychoanalist. Dit was in de tijd dat Peter en Erik gescheiden werden, in 1967. 

De voorvrouw van de cursus die meneer Koster volgde, was mevrouw Jeanne Lampl – De Groot, psychoanalist van beroep. De eerdergenoemde kinderpsychiater Viola Bernard had als beleid bij een adoptiebureau om tweelingen van elkaar te scheiden. 

Uit onderzoek blijkt dat er correspondentie is geweest tussen Lampl – De Groot en Bernard. Ze waren zelfs bevriend, blijkt uit persoonlijke brieven. Lampl – De Groot, de voorvrouw van de NVPA, was degene die meneer Koster lesgaf in de maanden dat Peter en Erik werden gescheiden. 

‘Dat is bijna één en één is twee’, zegt Peter. ‘Hier is het denk ik geboren.’ Myrthe Buitenhuis reageert: 'De theorie komt er hier inderdaad uit.’ Maar of de broers nu daadwerkelijk onderdeel waren van een onderzoek, dat blijft onduidelijk. 

‘Een groepje dat zich boven God verheven voelt’

De broers spreken met Frits Boer. Hij is emeritus-hoogleraar kinderpsychiatrie en heeft zelf ooit de cursus tot psychoanalist gevolgd. Hij legt uit dat men toentertijd dacht dat ze in het belang van het kind handelde. Ook vertelt hij dat specialisten, zoals Neubauer en Bernard, behoorlijk wat macht hadden. 

Frits Boer: ‘Kinderpsychiaters als Peter Neubauer en Viola Bernard dachten dat zij de macht hadden om te bepalen wat het beste was voor het kind. Ze dachten dat ze God waren. Terwijl hun kennis ook beperkt was, en in feite foutief.’ 

De relatie met Neubauer is voor de broers de grootste eye-opener. ‘Het is een puzzel met duizend stukjes, waar een stukje ontbreekt. Maar welk stukje? Misschien kunnen we het achter ons laten, misschien kunnen we dat.’ 

De biologische moeder 

Voor de broers, hun biologische moeder en ook de adoptiemoeder van Erik is het een traumatische gebeurtenis. ‘Er zijn alleen maar slachtoffers’, vertelt Erik. ‘Onze complete jeugd is ontnomen. Diegene die dit in gang gezet heeft, heeft veel kapot gemaakt.’ 

Na 25 jaar ontmoetten Peter en Erik voor het eerst hun biologische moeder. Erik: ‘Dit was voor haar zo moeilijk dat ze erna nooit meer iets liet horen. Beetje bij beetje is er inmiddels weer voorzichtig contact. Daar zijn we heel erg blij mee.’ 

De tweedelige documentaire Peter en Erik wordt op 23 en 24 mei om 22.20 uur door KRO-NCRV uitgezonden op NPO 2.