Keuringsdienst van waarde viert 500 afleveringen met taart. Geen saaie slagroomschnitte, maar een knalgroene met pistache. Vroeger was pistache enkel goed voor wie bij de borrel wat te doen wilde hebben. Nu is pistache overal en nergens in verwerkt. Er is pistachecrème en pistachechocolade. Pistachecake en pistachegebak. Maar waar komt al die pistache ineens vandaan?
Van borrelsnack tot ware TikTok-hype
Notenverkoper Martin Zwart vertelt in de Keuringsdienst van waarde-uitzending: ‘Vroeger kochten mensen vooral cashewnoten en pinda’s, maar door alle TikTok-hypes en Dubai-repen koopt iedereen ineens pistachenoten.’
‘In de jaren 80 wisten mensen niet eens dat je ze moest doppen. Ze stopten ze zo, met schil en al, in de mond,’ vervolgt Zwart. Tegenwoordig kent iedereen het. Mensen doen het op hun stroopwafel en zelfs shampoo kleurt groen van de pistache.
Lang niet alle pistache is even groen
De pistachenoten die bij de notenwinkel liggen, zijn echter lang niet zo groen als de pistachebonbons, -crème of -yoghurt die je in verscheidene winkels kunt kopen. Hoe zit dat?
Notenverkoper Martin Zwart vertelt dat er verschillende soorten pistachenoten zijn. ‘De soort die voornamelijk in Nederland verkocht wordt, komt uit Californië. Die zijn wat bruiner van kleur.' Wil je groenere pistachenoten? Dan moet je in Iran wezen. En als die nog niet groen genoeg zijn, dan moet je naar de Turkse regio Gaziantep uitwijken.
Is pistache wel een noot?
Pistache is – net als de perzik en olijf – een steenvrucht. ‘Steenvruchten hebben hun naam te danken aan de harde, steenachtige kern met daaromheen een laagje vruchtvlees,’ vertelt botanicus Thomas van Hengstum in de Keuringsdienst van waarde-uitzending. Pistache is dus eigenlijk het zaad van een vrucht.
Prijsverschil pistache
Het is lang niet alleen Californië, Iran of Turkije waar ze groene nootjes verbouwen. Andere landen verbouwen ook volop pistachenoten. Italië had ze ook al en op de vlaktes van La Mancha in Spanje hebben boeren inmiddels ook hun druivenstruiken en olijfbomen bij het grofvuil gezet. De Spaanse olijfboer stapt over op pistache.
Voor de groenste pistache moet je echter wel diep in de buidel tasten. Over het algemeen geldt: hoe groener de pistache hoe duurder. Turkse pistache uit Gaziantep kost zo’n 45 euro per kilo. Deze jonge pistachenootjes zijn felgroen van kleur, en daarom erg gewild. De goedkoopste pistache komt uit Californië en kost slechts een derde van de kiloprijs.
Volgens chef Joaquin Cayuela Vergés van de pistache coöperatie is felgroene pistache bij uitstek duur. Andere landen willen daar graag een graantje van meepikken en producenten van pistacheproducten zoeken goedkopere alternatieven. Want hoe kunnen ze gifgroene pistacheproducten verkopen voor zulke lage prijzen?
Spotgoedkope pistacheproducten
De grote fabrikanten van voorverpakte pistacheproducten willen ons niet te woord staan. Gelukkig was er al ver voor de hype gebak dat groen zag: baklava. We gaan langs bij een baklavabakker, die ons wel met open armen ontvangt.
Volgens baklavameester Üzeyir Karakiş is het onmogelijk: al die producten vol pistache voor een prikkie. Bij nadere inspectie blijken sommige van de producten nauwelijks pistache te bevatten: bonbons met 1,3 procent en yoghurt met maar 0,1 procent pistache. Hoe zit dat?
De ene noot voor de andere noot vervangen
Volgens baklavameester Üzeyir Karakiş gebruiken sommige fabrikanten heel weinig pistachenoten, en ook nog eens de goedkoopste uit Californië. En dat verschil proef je. ‘De pistachenoten uit Californië zijn lekker voor bij de borrel, maar niet geschikt om baklava mee te maken,’ aldus Karakiş. Om het product toch nog kleur en extra smaak te geven, voegen ze groene kleurstof en aroma’s toe.
‘Sommige goedkope baklavabakkers gebruiken zelfs hele andere noten. Cashewnoten of pinda’s bijvoorbeeld. Maar er worden ook amandelen of Chinese zonnebloempitten gebruikt die ze groen kleuren,’ stelt Karakiş. Dat het niet moeilijk is om op deze manier pistache na te bootsen toonde een belangrijk onderzoek naar pistachefraude in Turkije eerder dit jaar al aan.
De wereld kan geen genoeg van pistache krijgen
Omdat de felgroene kleur het goed doet op TikTok, zien ineens alle supermarkten, chocoladewinkels en banketbakkers groen. Maar dat heeft ook een keerzijde.
‘Als mensen geen felgroene kleur zien, denken ze dat het geen pistache is,’ aldus baklavameester Üzeyir Karakiş. De vraag naar felgroene pistachenootjes is daarom enorm gestegen, en het gebruik van groene kleurstof ook.
‘Zelfs de noten uit Iran zijn nu moeilijk te leveren,’ legt notenverkoper Martin Zwart uit.
Het effect van klimaatverandering op de pistache-oogst
Dat Spanje inmiddels ook een graantje meepikt van de toenemende vraag naar pistache, heeft behalve de hype ook een pijnlijke oorzaak: klimaatverandering. In het zuiden van Spanje is het namelijk inmiddels even heet geworden als in Syrië of Iran, temperaturen en droogte waarin olijfbomen het niet meer overleven. Pistachebomen gedijen echter uitstekend in dit klimaat. Ze komen immers oorspronkelijk uit landen als Iran, Afghanistan en omstreken.
Een zege noemt de bestuurder van de pistachecoöperatie het allerminst: ‘Voor de pistacheboeren is het fijn, maar de rest lijdt eronder.’ En hoe lang de Spaanse boeren er profijt van hebben, is ook nog maar de vraag. Het is een investering van minimaal 20 jaar. ‘Misschien eet over 15 jaar niemand meer pistache,’ aldus Niels Anten, professor landbouw en klimaat.
Meer van Keuringsdienst van waarde weten?
Schrijf in je voor de nieuwsbrief Groener eten & leven. Al duizenden mensen gingen je voor!
