Zonder bestuivers geen gewassen

Ze zijn van onschatbare waarde voor onze voedselproductie: bijen en hommels. Ze bestuiven namelijk zo'n zeventig tot tachtig procent van de gewassen die wij eten. Zonder deze bestuivende beestjes zouden er geen vruchten, zaden en groentes zijn om de schappen mee te vullen.

Wat zou er dan allemaal verdwijnen als er geen bijen meer zijn? Denk aan appels, peren, courgettes, paprika's, avocado's en frambozen. Zelfs voedingswaren als mosterd en olijfolie zouden verleden tijd zijn. Bijen en hommels zijn namelijk echte landarbeiders die stuifmeel uit de ene bloem op de stamper van de andere bloem deponeren. Hierdoor kunnen planten vruchten produceren en koop jij groente in fruit in overvloed bij je lokale groenteboer of in de supermarkt.

De rode lijst 

Maar het gaat bijzonder slecht met de wilde bijtjes. Bestuivers waaronder de wilde bij en de zweefvlieg, zijn namelijk de afgelopen dertig jaar met vijfenzeventig procent afgenomen. Van de ruim 350 soorten wilde bijen die Nederland rijk is, staat meer dan de helft op de ‘rode lijst’ van bedreigde soorten. Er zijn meerdere factoren die leiden tot het lijdende lot van de wilde bij. 

Monocultuur 

Niet alleen mensen hebben eten en een dak boven het hoofd nodig. Dit geldt evengoed voor bijen en andere wilde insecten. Met de komst van grootschalige landbouw wordt dit bestuivende insecten echter een stuk moeilijker gemaakt. Het gevolg van grote velden met enkel één soort gewas is een landbouwindustrie die bestaat uit monoculturen. Hierdoor hebben bestuivende insecten maar een zeer beperkte periode voedsel beschikbaar; namelijk tijdens de bloei van het verbouwde gewas.  

Door de grootschaligheid van onze landbouw is er geen ruimte meer voor wilde bloemen en planten. Deze bieden de wilde bij normaliter ook buiten het bloeiseizoen van de monocultuur onderdak en voeding. 

Bestrijdingsmiddelen

Bij het verbouwen van gewassen worden vaak bestrijdingsmiddelen ingezet. In 2020 werd er in Nederland alleen al zo’n 5 miljoen kilogram aan gewasbeschermingsmiddelen ingezet. Dit is elf procent lager dan vier jaar daarvoor, maar voor de wilde bijen en hommels blijft het hommeles.  

De combinatie van bestrijdingsmiddelen die ingezet worden zorgt er namelijk voor dat zowel onkruid als de insecten het loodje leggen. Met de bijen die het wel overleven is het niet veel beter gesteld. Uit onderzoek blijkt dat de gebruikte pesticiden de reproductie van wilde bijen aantast en daarmee het voortbestaan van de wilde bij bedreigt. 

Toch kun je als consument nog altijd bakken vol fruit en groenten kopen. De zorgwekkende toestand van de bij, daar merk je als consument niks van. Maar hoe blijven al die telers onze schappen vullen als de bij het zo bijzonder slecht heeft?  

Gekweekte hommels

Telers bestellen hommels uit de kwekerij, speciaal gefokt voor ons fruit. Dag in dag uit rollen er honderdduizenden landarbeiders van de lopende band. Telers kopen deze hommels en bijen van een kweker om de oogst veilig te stellen. Er zijn namelijk te weinig wilde bijen over om als betrouwbare landarbeider te fungeren. Maar ook dit is geen goed nieuws voor de wilde bij. 

Doordat hommels en bijen op grote schaal gekweekt worden en veel te dicht op elkaar leven, zijn ze erg vatbaar voor virussen en parasieten. Bioloog Martijn Kos zegt in de Keuringsdienst van waarde-uitzending dat je het kunt vergelijken met het massaal houden van kippen. ‘Als je een heleboel kippen dicht op elkaar zet in gevangenschap kunnen er sneller ziektes ontstaan. Ditzelfde geldt voor hommels en bijen. Die dragen in gevangenschap ook vaak allerlei parasieten bij zich. Deze parasieten kunnen vervolgens overspringen op wilde bijen en hommels.’

Invasieve soort

Kwekers kiezen ervoor om voornamelijk Europese aardhommels te fokken. Deze hommels hebben het voordeel dat ze ook bij lagere temperaturen actief zijn. Bovendien zijn ze niet erg kieskeurig wat betreft de plantensoorten die ze bestuiven. Aardhommels zijn efficiënte bestuivers die inmiddels over de hele wereld commercieel ingezet worden voor bestuiving van allerlei gewassen in de kas, maar ook buiten. 

Door de schaal van deze kweek zijn de aardhommels een invasieve soort geworden die er des te meer voor zorgt dat de inheemse hommels en bijen nog verder bedreigd worden met uitsterving. 

De aard van de mens

Dankzij de mens wil het met de wilde hommels en bijen niet meer vlotten. Het zijn typische kortetermijnoplossingen van de mens, waar de wilde bijen de dupe van zijn. Zonder bestuiving zouden onze schappen leeg zijn, maar laat het maar aan de mens over om daar een mouw aan te passen. Het gevolg is dat je als teler bijen en hommels moet kopen, terwijl de service van wilde bijen gratis is.