Spionage en mensensmokkel

‘Ik voer nachtenlang heen en weer voor de kust. Als ik bootjes tegenkwam begeleidde ik hen naar een veilige plek om aan land te gaan. We hebben nooit zelf mensen vervoerd. Die boten zaten overvol, vaak minimaal 40 mensen. Daar hadden wij helemaal geen plek voor op ons kleine bootje’, vertelt Pieter Wittenberg in de uitzending van Spraakmakers.

Wittenberg staat begin 2023 voor de Griekse rechter. De verdenkingen zijn flink: spionage, mensensmokkel, lidmaatschap van een criminele organisatie en het witwassen van geld. De hulpverlener vloog eerder deze week met zijn vrouw naar Lesbos voor de rechtszaak. Of hij nog naar huis kan is niet duidelijk.

De wereld op z'n kop

‘Het gaat morgen beginnen, maar ik verwacht niet dat er meteen een uitspraak komt. Mogelijk moet ik na de uitspraak meteen de gevangenis in.’ Wittenberg bekijkt de situatie nuchter: ‘Ik blijf rustig, want anders raak ik de controle helemaal kwijt. En er is al zo weinig controle.’

‘De wereld op z’n kop’, noemt hoogleraar Burgerschap en Migratierecht Tineke Strik de situatie in de Spraakmakers uitzending. De Griekse regering verzuimt volgens haar de plicht om mensen in nood hulp te verlenen. Hulpverleners zijn in dit gat gesprongen, maar volgens de Griekse wet is het strafbaar om mensen zonder papieren te helpen. Tegelijkertijd ben je volgens het internationaal recht verplicht om een drenkeling te redden. ‘Ik ben heel benieuwd hoe de Griekse rechters hier mee omgaan’, zegt ze.

Afschrikkende werking

De dreigende hoge gevangenisstraffen schrikken af. Er zijn minder hulpverleners en journalisten zijn stiller. En dat komt Griekenland niet slecht uit, legt Strik uit. De EU-afspraken worden niet nageleefd en de Griekse regering wil mensen buiten de grens houden. Bekend is dat er (gewelddadige) pushbacks plaatsvinden waarbij boten terug naar Turkije worden gestuurd. De regering kan hier geen pottenkijkers - in de vorm van hulpverleners en journalisten - bij gebruiken.

Het gaat te ver om de schuld volledig bij Griekenland te leggen. Grenslanden als Italië, Griekenland, Cyprus en Malta hebben het zwaar. Zij krijgen vluchtelingen als eerste binnen en zijn daarom verantwoordelijk. Het ligt voor Noordelijke landen om hier iets van te zeggen. ‘Als bijvoorbeeld Nederland hier kritisch op wordt, dan zal Griekenland zeggen: ‘Nou nemen jullie die vluchtelingen dan maar.’ Daarom houden Nederland en andere Noordelijke landen zich stil.’

Zorgen om de vluchtelingen

Ondanks de mogelijke gevangenisstraf blijft Wittenberg nuchter. Hij probeert niet op de zaken vooruit te lopen en bekijkt per stap wat er moet gebeuren. ‘Ik kan niet anders, want anders raak je de controle echt kwijt.’ Ondanks zijn persoonlijke situatie vraagt hij in Spraakmakers niet alleen aandacht voor zichzelf en de andere hulpverleners die terechtstaan. Hij benadrukt wat zijn zaak betekent voor de vluchtelingen die nu niet geholpen worden.

Spraakmakers hoor je iedere werkdag tussen 09:30 en 11:30 uur bij KRO-NCRV op NPO Radio 1.

De aflevering van Spraakmakers is terug te luisteren als podcast. Het gesprek met Pieter Wittenberg en hoogleraar Burgerschap en Migratierecht Tineke Strik start op 01:36:25.