Check je ook iedere ochtend het laatste nieuws rondom het coronavirus? Grote kans dat je humeur dan stelselmatig onder het vriespunt zakt. We worden bedolven onder nieuwsberichten, persconferenties en meningen. Tijd om alles in perspectief te zetten, want de wereld heeft eerder gevochten tegen pandemieën. En daar moeten we van leren, vertelt historicus Beatrice de Graaf.
Al wekenlang gaat het nergens anders over, en daar worden we soms best moedeloos van. Maar wees je ervan bewust dat de wereld eerder zo’n varkentje heeft moeten wassen en daar kunnen we - godzijdank - lessen uit trekken. Beatrice de Graaf, hoogleraar Geschiedenis, bespreekt een belangrijk verschil met voorgaande pandemieën zoals de pest en cholera. ''We weten nu wat het is. In die eerdere periodes was dat niet het geval. En dat leverde paniek op. Je kon wel iets proberen te doen als regering, maar je wist niet waar tegen je aan het strijden was. Dat is nu totaal anders", stelt Beatrice. ''We hebben veel meer kennis en kunde dan destijds en dat is iets heel positiefs.''
Van een lockdown was geen sprake, de gevechten moesten doorgaan
Strenge censuur tijdens de Spaanse griep
Met de kennis van nu zou je denken dat de wereld het coronavirus op één manier aanpakt. Toch kwam de urgentie om het virus in te dammen in veel landen laat op gang en waren er wereldleiders die de ernst van de situatie niet (op tijd) hebben onderkend. De hoogleraar ziet daar gelijkenissen met het verleden. ''Tijdens de Spaanse griep stierven soldaten bij bosjes in de loopgraven. Toch koos Frankrijk voor strenge censuur: mensen moesten niet extra bang gemaakt worden. Van een lockdown was geen sprake, de gevechten moesten doorgaan en de munitiefabrieken konden niet zomaar stilgelegd worden.'' Veel wetenschappers hebben zich gebogen over het aantal doden door de Spaanse griep. Exacte cijfers zijn er niet, maar naar schatting zijn er tussen de 20 en 100 miljoen mensen overleden.
Pandemieën werden eerder onderschat
Ook tijdens de aidspandemie in de jaren '80 werd de ernst van de zaak onderschat. Beatrice neemt de reactie van Ronald Reagan, destijds de president van de Verenigde Staten, als voorbeeld: ''Toen er in 1981 bekend werd dat iemand was gestorven met de verschijnselen van aids, heeft regering Reagan dat vier jaar lang ontkend. Daardoor werden cruciale jaren verzuimd. Toen hadden we te maken met een moreel probleem", vertelt de hoogleraar. ''Hij moest uitleggen hoe deze ziekte ontstond. Dat het niet alleen uit de gay community kwam, maar dat het ook voorkwam bij bijvoorbeeld daklozen. Dan moest hij toegeven dat de gezondheidszorg in Amerika een puinzooi was.''
Beatrice ziet een groot verschil met eerdere pandemieën. ''Misschien is dit geen pandemie die de geschiedenis ingaat vanwege de hoogste sterftecijfers, maar door het aantal nepberichten.'' Het aantal 'fake news' berichten is enorm en wordt in razend tempo verspreid", stelt Beatrice. ''Je ziet dat nieuws overal gedeeld wordt. In Rusland wordt bijvoorbeeld zelfs het nieuws verspreid dat het virus is gemaakt in een Amerikaans laboratorium.''
Nu denken mensen: het zijn de 5G-zendmasten
Waarom wordt 'fake news' massaal verspreid?
"De beroemde psycholoog Daniel Kahneman heeft daar een theorie voor", legt de hoogleraar uit. ''Het menselijk brein denkt heel linear. In tijden van gevaar en onzekerheid denk je snel: wie is mijn vijand en wat moet ik doen? Als het probleem complex is, warrig en vaag, dan gaan mensen het proberen plat te slaan of willen ze een zondebok aanwijzen. Vroeger waren dat de Joden in tijden van de pest. Nu denken mensen: het zijn de 5G-zendmasten.''
Toch zien we ook een positieve kant: ''Er zijn zoveel wetenschappers die ontzettend hun best doen om dit onder controle te krijgen. Onderzoekers werken nu samen, in plaats van tegen elkaar'', aldus Beatrice. Kortom: er is nog een lange weg te gaan, maar gelukkig kunnen we soms teruggrijpen naar de geschiedenisboeken.
