De term imposter syndroom, ook wel bekend als het 'bedriegerssyndroom', werd voor het eerst geïntroduceerd in 1978 door Amerikaanse onderzoekers. Waar herken je het precies aan? "De angst dat je niet goed genoeg bent, dat je faalt of mislukt: dat is kenmerkend voor het imposter syndroom. Iedereen voelt zich wel eens onzeker, maar de vraag is in hoeverre je er last van hebt en of je daardoor de dingen die je graag wilt doen uit de weg gaat", legt Vréneli Stadelmaier uit, schrijver van het boek 'F*ck die onzekerheid: nooit meer (onterecht) bang om door de mand te vallen'.

Schreeuwende papegaai

In 2014 onderzocht ze het fenomeen imposter syndroom aan de hand van talloze ervaringen uit haar coachingspraktijk. "Ik vergelijk het altijd als een papegaai op je schouder die om aandacht schreeuwt. De papegaai kidnapt jouw amygdala, het oudste hersengedeelte waar emoties worden verwerkt, waardoor je getriggerd wordt om te vechten of vluchten. We zijn nou eenmaal zo gebouwd dat we daarnaar luisteren, maar we hoeven er geen waarde aan te hechten."

Alhoewel mannen ook soortgelijke gevoelens ervaren, heeft Vréneli in haar werk als loopbaancoach vooral vrouwen gesproken die kampen met het bedriegerssyndroom. "Dat heeft deels een biologische verklaring, want de vrouwelijke hormoonhuishouding en hersenen werken net op een andere manier. Van nature hebben we een lager zelfbeeld, waardoor vrouwen zichzelf lager inschatten en mannen zichzelf hoger."

"Vrouwen hebben minder testosteron, wat maakt dat we minder risico’s durven te nemen. We zijn eerder geneigd om te denken: laat maar, ik doe het wel niet. Daarnaast speelt onze opvoeding ook een grote rol. Vrouwen worden geacht bescheiden te zijn en vooral op de achtergrond te treden. Dat helpt natuurlijk niet als je bijvoorbeeld een leidinggevende functie hebt."

Een recent onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen uit 2020 onderschrijft het belang van een bredere kijk op imposter syndroom die zich niet alleen richt op het individu, maar ook de omgeving meeweegt. “In een onveilige omgeving, waar je last hebt van seksisme of intimidatie en je de enige vrouw bent tussen allemaal kerels, ben je gevoeliger voor zulke gedachten.

Zwarte vrouwen en vrouwen van kleur hebben het vaak dubbel zo zwaar. Je krijgt dan het gevoel dat jij als vrouw niet mag falen omdat dat een weerslag heeft op álle vrouwen. Hoe succesvoller, hoe gevoeliger je bent voor imposter syndroom. Er is simpelweg meer mand om doorheen te vallen”, zegt Vréneli. "Ze gaan daardoor heel hard werken en leggen de lat hoog, of gaan juist uitdagingen uit de weg en saboteren hun eigen succes."

Irrationale gedachten

De angst om door de mand te vallen herkent ook Debbie van der Veen, die als coach en trainer jarenlang de workshop 'Ontdek je eigen saboteur' gaf. “Ik groeide op in Amsterdam Zuid-Oost. Toen ik ging studeren in een witte omgeving, kreeg ik voor het eerst het gevoel dat ik er niet bij hoorde", vertelt ze aan de telefoon.

"Dat veranderde helaas niet toen ik later ging werken in het bedrijfsleven. Vier jaar werkte ik voor de Raad van Bestuur en vrijwel elke dag liep ik rond met het gevoel: ik kan het niet. Zulke irrationale gedachten, ondanks dat je jezelf al bewezen hebt, zijn een signaal van imposter syndroom. Als je het namelijk echt niet zou kunnen, dan is dat vanaf het begin wel duidelijk en zit je niet jarenlang in zo’n functie."

"Als enige vrouw op een hoge positie krijg je daarnaast al gauw te maken met microaggressies en als vrouw van kleur al helemaal. Je gaat twijfelen aan jezelf en of je daar wel tussen hoort. Terwijl bedrijven juist een plek horen te zijn waar iedereen zich welkom voelt", vertelt Debbie.

Patroon doorbreken

"Het voelde als een doorbraak toen ik besefte: ik ben dit mezelf aan het aanpraten. Gezonde spanning is niet erg, maar op het moment dat het je verlamt en je daardoor niet meer in beweging komt wordt het een probleem."

"Mensen met het imposter syndroom proberen het vaak te verbergen, waardoor het een groot geheim blijft. Terwijl het alleen maar erger wordt als je ermee blijft rondlopen in je eentje.” Daarom is één van de beste oplossingen voor mensen met imposter syndroom groepstherapie, volgens Debbie.

"Ik merk aan de cliënten die ik heb ondersteund dat het ze juist kan helpen om andere vrouwen, tegen wie ze opkijken, dezelfde worsteling te zien delen. Door het niet meer als een geheim te behandelen, doorbreek je het taboe en wordt het genormaliseerd. Het vergroten van je zelfvertrouwen kan het patroon bij jezelf helpen te doorbreken."

Krachtige powervrouw

Voor de 23-jarige Hajar Akrari ging het erkennen van haar prestaties ook niet zonder slag of stoot. De voormalig oprichter van de Phoenix Sisters, een organisatie die hulp bood aan slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag, werd plots een zichtbaar figuur.

"Er is een beeld gecreëerd van mij als een krachtige powervrouw, terwijl ik mezelf helemaal niet op die manier zie. Ik voel me daardoor een bedrieger: de buitenwereld denkt dat ik die persoon ben, maar ben ik dat eigenlijk wel?"

"Op een gegeven moment ging ik klussen weigeren, want ik voelde me er niet waardig genoeg voor. Ik ging daarnaast ook mensen ontwijken, omdat ik het niet meer aankon om telkens complimenten aan te horen. Het werd toen echt een probleem en het had een grote impact op mijn sociale leven."

Zo werd ze door een vriendin opgegeven voor de talentenavond van TEDx Amsterdam. "Toen ik door de eerste ronde heen was, kreeg ik enorme last van anxiety. Door die angst koos ik er uiteindelijk voor om het niet te doen, terwijl het geven van een TED Talk altijd een grote droom van mij is geweest."

"Inmiddels heb ik geleerd dat allebei de kanten van mij er mogen zijn: enerzijds de powervrouw die betekenisvolle dingen doet en anderzijds de kwetsbare meid die nog steeds aan het struggelen is met bepaalde dingen. Ik mag kwetsbaar én krachtig zijn: het een sluit het ander niet uit. Je onzekerheden en imperfecties maken je prestaties niet minder waardevol."

Mocht je weer overspoeld worden door gedachten die je onderuit halen, is het dus zaak om eens kritisch naar die schreeuwende papegaai te kijken. "Je hebt je gedachten, maar je bént ze niet", aldus Vréneli.