Het trauma dat generatie op generatie is doorgegeven in de joodse familie van Saar is nog altijd voelbaar. 'In mijn jeugd was er geen ruimte voor Joodse tradities, alleen voor de echo van mijn oma’s oorlogsverhalen.' Daarom maakt ze nu, dwars door het intergenerationeel trauma van haar familie heen, contact met haar joodse wortels.
'Ik ben opgegroeid tussen verhalen en stiltes', legt beeldend kunstenaar Saar uit. 'Mijn oma vertelde steeds opnieuw over de oorlog – dezelfde beelden, dezelfde pijn. Over mijn overgrootmoeder werd gezwegen. Maar het zwijgen sprak boekdelen.'
De overgrootmoeder van Saar overleefde de Holocaust, maar niet de last ervan. Ze voelde zich zo schuldig dat zij wél de oorlog had overleefd, dat ze er uiteindelijk voor koos om uit het leven te stappen.
Onzichtbaarheid
De dood van haar overgrootoma liet diepe sporen na in de hele familie. De joodse identiteit werd door iedereen diep weggestopt. 'Onzichtbaarheid werd onze bescherming', zegt Saar. 'Mijn grootouders kozen ervoor het geloof en de zichtbaarheid achter zich te laten. Uit angst.'
Die angst sijpelde nog generaties lang door, waardoor ook Saar opgroeide zonder verbinding met haar Joodse wortels. Maar toen ze ouder werd, begon Saar toch behoefte te voelen om onderzoek te doen naar haar Joodse identiteit.
Mag ik er zijn?
'Mag ik er zijn? Als Joodse vrouw, als kunstenaar, in een tijd waarin het antisemitisme opnieuw zichtbaar en voelbaar is, zelfs in mijn eigen stad?'. Die vraag vormt de kern van Saar's afstudeerproject aan de Fotoacademie: Mag Saar er zijn? Saar’s werk is een visuele zoektocht naar bestaansrecht.
Ze doorkruist landschappen van herinnering en zwijgen, zoals in de wandeling langs de vluchtroute van haar oma, die in 1945 onder vuur werd genomen op weg naar Kamp Westerbork. 'Op het exacte tijdstip van de beschieting liep ik haar route. Het verleden kwam ademen onder mijn voeten.'
Intergenerationeel trauma
De expositie is een poging om vast te grijpen wat generaties lang werd verzwegen. 'Mijn werk gaat over trauma dat doorgegeven wordt, stil en onuitgesproken. Maar ik wil het zichtbaar maken. Aanraakbaar. Omdat ik geloof dat delen ook helen is – voor mezelf, en hopelijk voor anderen.'
Verhalen doorgeven
'Als kind leerde ik onzichtbaar te zijn. Nu kies ik ervoor om wél zichtbaar te zijn. Ook al maakt het me kwetsbaar. Want verhalen die niet verteld worden, verdwijnen. En daarmee ook mensen.'
De expositie Mag Saar er zijn? is te zien van 18 tot en met 20 april in de synagoge van Raalte
Meer inspiratie?
Schrijf je dan in voor de KRO-NCRV inspiratienieuwsbrief
