Vaticaanstad, 4 oktober 2020 - Het Vaticaan heeft vandaag, op de feestdag van Sint-Franciscus, de nieuwe encycliek van paus Franciscus gepubliceerd. Het document, getiteld Fratelli tutti, wordt gerekend tot de zogeheten sociale encyclieken en gaat over de opbouw van een rechtvaardige en broederlijke wereld.
De spiritualiteit van Sint-Franciscus van Assisi is de inspiratiebron van deze encycliek. De titel komt uit een geschrift van de grote heilige, aangeduid als ‘Vermaningen’, waarin hij al zijn broeders en zusters wijst op het kruisoffer van Jezus de Goede Herder.
“Hij voerde geen woordenstrijd die erop gericht was leerstellingen op te leggen; hij verspreidde slechts de liefde van God”, schrijft de paus in de inleiding van Fratelli tutti over de heilige wiens naam Jorge Bergoglio aannam toen hij in 2013 tot bisschop van Rome werd gekozen. “Hij [Sint-Franciscus] werd een vader voor allen en inspireerde tot de visie van een broederlijke samenleving”.
lees ook: Paus ondertekent zijn derde encycliek in Assisi
Naast Franciscus van Assisi werd de paus bij het schrijven van deze encycliek ook geïnspireerd door “andere broeders die niet katholiek zijn”. Aan het einde van het laatste hoofdstuk zegt hij wie dat zijn: “Martin Luther King, Desmond Tutu, Mahatma Gandhi en vele anderen”.
De encycliek bestaat uit een inleiding en acht hoofdstukken. Hieronder volgt een overzicht van die hoofdstukken en de onderwerpen die daarin worden besproken
1: ‘Schaduwen van een gesloten wereld’
In dit hoofdstuk analyseert de paus de misstanden in de hedendaagse wereld: de manipulatie en vervorming van begrippen als ‘democratie’, ‘vrijheid’, ‘rechtvaardigheid’; het verlies van de betekenis van de sociale gemeenschap en de geschiedenis; egoïsme en onverschilligheid ten opzichte van het algemeen belang; het overwicht van een marktlogica die gebaseerd is op winst en de cultuur van verspilling; werkloosheid, racisme, armoede; de ongelijkheid onder mensen die zich manifesteert in slavernij, mensenhandel, vrouwenmisbruik en orgaanhandel; de verslechtering van de ethiek door de massamedia.
2. ‘Een vreemdeling op de weg’
Dit hoofdstuk start als een ode aan de Barmhartige Samaritaan en vervolgt met een ethiek van altruïsme. De paus spoort de lezer aan om het zelf te verlaten teneinde “een voller bestaan in een ander te vinden”. Hij reflecteert verder op de betekenis van het begrip ‘naaste’ en stelt een interpretatie voor die voorbij grenzen van de eigen groep gaat.
3. ‘Een open wereld denken en scheppen’
In dit hoofdstuk rekent paus Franciscus af met het individualisme van de westerse consumptiemaatschappij. Volgens hem kan niemand de waarde van het leven ervaren zonder liefde van en voor medemensen en het besef dat een mens primair lid is van een gemeenschap. De paus reflecteert hier op wat zijn voorgangers in hun sociale encyclieken al schreven over bijvoorbeeld het eigendomsrecht in relatie tot het algemeen belang. Franciscus pleit voor een rechtsbeginsel zonder grenzen.
4. ‘Een hart dat openstaat voor de hele wereld’
Voor welke uitdagingen staan gelovigen gesteld als zij werkelijk ervan overtuigd zijn dat alle mensen broeders en zusters van elkaar zijn? Hoe kan het abstracte idee van universele broederschap een concrete realiteit worden? Volgens de paus kan een antwoord op deze vragen slechts worden beantwoord als er nieuwe perspectieven worden ingenomen.
5. ‘De beste politiek’
Franciscus levert in dit hoofdstuk kritiek op de politieke stromingen van populisme en (neo)liberalisme. Verder roept hij op lessen te trekken uit de wereldwijde financiële crisis van 2007-2008 door een transnationale politiek te volgen die is bezield door liefde voor alle mensen en daarom niet ondergeschikt mag worden gemaakt aan de harde mechanismen van de markteconomie.
6. ‘Dialoog en sociale vriendschap’
Dit hoofdstuk gaat over de “kunst van de ontmoeting” en een principiële openheid tot alle culturen, vooral die van de marginale volken. Respect voor andersdenkenden is volgens de paus een mogelijkheidsvoorwaarde voor een authentieke dialoog. Hij waarschuwt hierbij echter wel voor relativisme: geen enkel alternatief perspectief kan wat intrinsiek kwaad is, goed praten.
7. ‘Wegen naar een nieuwe ontmoeting’
Hier gaat het over de relatie tussen waarheid, gerechtigheid en vrede. Het bevorderen van vrede is volgens de paus een “ambacht”. Vergeving en verzoening zijn onontbeerlijk om na een hevig conflict opnieuw te beginnen. Ook wijst Franciscus op het grote belang van herdenken van zwarte bladzijden uit de geschiedenis zoals de Shoah en Hiroshima/Nagasaki. Verder leert de summus pontifex dat de doodstraf ontoelaatbaar is en overal moet worden afgeschaft.
8. ‘De religies ten dienste van de broederschap in de wereld’
In dit laatste hoofdstuk zegt de Heilige Vader dat geweld absoluut geen religieuze basis kan en mag hebben. Hij wijst op de belangrijke taak van religieuze leiders om geweldloosheid te prediken. Tot slot herinnert Franciscus aan de “mijlpaal” in de geschiedenis van de interreligieuze dialoog: ‘Het document over menselijke broederschap voor wereldvrede en vreedzaam samenleven’, ondertekend door hemzelf en door grootimam Ahmad Al-Tayyib van al-Azar op 4 februari 2019 in Abu Dhabi.