Als soevereine staat heeft Vaticaanstad een eigen strafrecht. In de pauselijke staat bestaat echter niet de scheiding der machten. Dat betekent dat ook de rechterlijke macht in handen is van de paus. Die delegeert dat aan de rechters van de diverse rechterlijke organen.
De huidige ‘Grondwet van de Staat van de Stad van het Vaticaan’ werd gepromulgeerd in 2000 door paus Johannes Paulus II. Deze grondwet bestaat uit 20 artikelen. Artikel 1 zegt dat de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht in handen zijn van de Summus Pontifex, oftewel de paus. Artikelen 15-19 behandelen de rechterlijke macht en dus ook het strafrecht.
De rechterlijke macht van Vaticaanstad heeft vier rechtsinstanties:
- de enkele rechter;
- het tribunaal;
- het hof van beroep;
- het hof van cassatie.
Alle oefenen hun bevoegdheden uit in naam van de Summus Pontifex. Hun respectieve bevoegdheden zijn vastgesteld in het Wetboek van burgerlijke rechtsvordering en het Wetboek van strafvordering, alsook in het motu proprio d.d. 11 juli 2013, betreffende de bevoegdheid van de rechterlijke organen van Vaticaanstad.
Het Vaticaans strafrecht komt grotendeels overeen met het oude strafrecht van het voormalig Koninkrijk Italië uit 1889, de zogenoemde Codice Zanardelli. De Heilige Stoel heeft deze wetgeving aangenomen toen Vaticaanstad in 1929 bij het sluiten van de Lateraanse Verdragen werd opgericht.
Een Vaticaans strafrechtsproces is inquisitoir, wat betekent dat de rechter een actieve rol speelt en zich sterk kan bemoeien met de presentatie van bewijsmateriaal. Bovendien worden strafprocessen in Vaticaanstad meer schriftelijk en minder mondeling gevoerd dan in andere staten.
Tijdens het proces kunnen verdachten zich laten vertegenwoordigen door hun advocaten.
De aanklagende partij heet de Bevorderaar van de Gerechtigheid (Italiaans: Promotore della Giustitia).
Het is enkel voorbehouden aan de paus om veroordeelden gratie te verlenen.
In principe zijn strafprocessen niet toegankelijk voor het publiek, maar in uitzonderlijke gevallen worden vertegenwoordigers van de media toegelaten.
Aanpassingen van het Vaticaanse wetboek van strafrecht vonden voor het laatst plaats in juni 2021. De afgelopen jaren zijn onder meer de strafwetten ter bescherming van minderjarigen en ter bestraffing van witwaspraktijken en corruptie aangescherpt.