Als filmmaker Marieke van der Winden erachter komt dat haar grootouders fout waren in de Tweede Wereldoorlog, besluit ze er een documentaire over te maken: Het verzwijgen. Hiervoor duikt Marieke in de oorlogsarchieven van het Nationaal Archief. In Buitenhof noemt Marieke het een ‘soort olievlek’ waarnaar ze vijf jaar onderzoek deed.
Niet voor iedereen toegankelijk
Op 2 januari 2025 zijn de deuren van de oorlogsarchieven van het Nationaal Archief fysiek opengegaan, maar online blijft het archief gesloten vanwege privacywetgeving. In Buitenhof vraagt presentator Pieter Jan Hagens aan filmmaker Marieke van der Winden waarom het archief voor iedereen toegankelijk zou moeten zijn.
Stapels dossiers van familieleden
Stapels dossiers van twintig familieleden vindt Marieke in haar onderzoek. Dit terwijl zij vooral naar het verleden van haar opa zoekt, die lid was van de NSB. ‘Dat was schokkend’, vertelt de filmmaker. Marieke is vijf jaar bezig om het archief over haar familie door te spitten: ‘Ik had een familie die niet mee wilde werken, terwijl ik van hen juist veel gegevens nodig had.’
'Het was schokkend om stapels dossies van 20 familieleden te vinden in de oorlogsarchieven'
Mariekes moeder overlijdt op 48-jarige leeftijd. Tijdens haar leven vertelt ze Marieke nooit dat haar opa en oma NSB-lid waren. Op haar moeders begrafenis verspreekt een neef zich, waardoor Marieke lucht krijgt van haar familiegeschiedenis. Haar moeders achternaam blijft geheim in de documentaire. ‘Maar als je wilt kun je daar zo achter komen’, licht Marieke toe.
Lot van vermoorde familieleden
Het archief gaat dus alleen fysiek open, en niet online. Dat roept bij verschillende mensen woede op, wordt in Buitenhof duidelijk. Het Centraal Joods Overleg noemt dit een schande, omdat vele families hierdoor nooit de kans krijgen om het lot van hun vermoorde familieleden te achterhalen.
Marieke begrijpt die boosheid: ‘Het archief zou openbaar en voor iedereen toegankelijk moeten zijn.’ Maar uit onderzoek van het Nationaal Psychotraumacentrum blijkt dat één op de vijf Nederlanders liever niet ziet dat nazaten van foute Nederlanders in publieke functies zitten.
'Veel families krijgen nu nooit de kans krijgen om het lot van hun vermoorde familieleden te achterhalen'
Marieke vindt dit schokkend: ‘Het archief is niet alleen voor nazaten van slachtoffers en nazaten van daders. Het is ook van heel groot maatschappelijk belang. Je kunt nu heel beperkt onderzoek doen, terwijl het een heel rijk archief is. We kunnen een veel helderder beeld krijgen waarom het überhaupt heeft kunnen gebeuren, dat onze families dit gedaan hebben.’
Niet verantwoordelijk voor daden ouders
Marieke had graag met haar moeder over het verleden willen praten. Hoe dat gesprek zou zijn geweest, weet Marieke niet: ‘Kinderen moeten niet verantwoordelijk worden gehouden voor de daden van hun ouders. Ik vind dat niet van deze tijd – van geen enkele tijd – al is het voor slachtoffers heel ingewikkeld, zoals dat voor mijn moeder was.
Documentaire Het verzwijgen
Als Marieke op de begrafenis van haar moeder benaderd wordt door een familielid krijgt ze schokkend nieuws: haar opa en oma waren fout in de Tweede Wereldoorlog. Haar moeder hield dit haar leven lang voor Marieke verborgen.
Marieke vertelt hierover: ‘Mijn moeder was geen open boek en ik wist heel weinig van haar.’ Ze besluit een documentaire te maken over haar familieverleden: Het verzwijgen. Hiervoor deed ze grondig onderzoek in de archieven van het Nationaal Archief.
