Het is gemaakt van fruit en suiker en je eet het met een croissant: jam. Deze klassieker staat in het schap zonder blikken of blozen naast de fruitspread. Maar wat is er nu zo verschillend aan deze zoete soorten fruitbeleg? De Keuringsdienst zoekt welk dekseltje er op de potjes past.
Jam of confituur in de basis
Jam maak je met maar een paar ingrediënten: fruitpulp of -moes, suiker en pectine. In veel fruitsoorten zit al suiker en pectine. Door de pectine wordt de jam dik, maar blijft-ie smeerbaar. De suiker zorgt naast de lekkere smaak ook voor conservering en stroperigheid.
Waar we het in Nederland vooral hebben over jam, noemen onze zuiderburen hetzelfde product ‘confituur’.
Simpel als wat, zou je zeggen. Toch staan de potjes jam zij aan zij met ogenschijnlijk dezelfde inhoud, maar met een andere titel: fruitspread. Hoe kan dat?
De officiële regels
Als we kijken naar de Warenwet, dan staat daar duidelijk in aan welke eisen een jam moet voldoen. De definitie van jam is volgens hen ‘het voldoende gegeleerde mengsel van suikers, pulp of moes van één of meer vruchtensoorten en water.’ Bevat je product hiernaast nog andere ingrediënten? Dan is het geen jam meer.
Ook de hoeveelheid fruit in een pot jam is van belang. Voor een pot zwarte bessenjam moet er minimaal 25 procent fruit inzitten, voor vruchten zoals aardbeien ligt dat niveau op 35 procent.
Daarnaast schrijft de Warenwet voor dat jam voor ten minste 55 procent uit suiker bestaat. Koop je een pot jam van 100 gram, dan zit daar dus 55 gram suiker in – of méér.
Pectine in fruit
In abrikozen, aardbeien, bosvruchten en kersen zit veel pectine; daardoor vind je die varianten vaak in de super. Zit het er niet van nature in, zoals bij citrusvruchten? Dan kan de fabrikant het natuurlijk toevoegen in de vorm van geleisuiker (kristalsuiker met pectine). Het heet dan alleen geen jam meer, maar marmelade.
Een bakje frambozen in een Olympisch zwembad
Waarom bestaan al die officiële regels voor jam? Het heeft allemaal te maken met EU-verordening 1169/2011 betreffende de ‘verstrekking van voedselinformatie aan consumenten’.
Voedseltechnoloog IJsbrand Velzeboer schijnt er zijn licht op: ‘Vroeger had je een mayonaise-besluit, een margarine-besluit, een jam-besluit, en noem maar op. Die zijn allemaal samengevoegd in één EU-verordening.’
Velzeboer vervolgt: ‘Wat er vóór die tijd gebeurde, was dat een producent 0,000016 procent framboos gebruikte voor een frisdrank, en dat frambozenfrisdrank mocht noemen. Ter vergelijking: daar zat net zoveel framboos in als in een Olympisch zwembad met één bakje frambozen. Dat is natuurlijk niet heel integer.’
Onbeperkt houdbaar door suiker
Het minimumniveau aan suiker staat ook vastgelegd in de Warenwet, vanwege een belangrijke reden. ‘Met suiker conserveer je makkelijk fruit, maar dat gebeurt wel pas bij een bepaald suikergehalte,’ legt voedseltechnoloog IJsbrand Velzeboer uit. Volgens het Voedingscentrum heb je op 40 procent fruit 60 procent suiker nodig om ‘m onbeperkt houdbaar te maken.
Ook zorgt suiker – naast pectine – voor de kenmerkende dikke consistentie van jam. Velzeboer: ‘Suiker is een kwaliteitskenmerk: hoe meer suiker, hoe beter de jam is.’
Zonder de juiste hoeveelheid suiker schimmelt een jam binnen de kortste keren. En dus moet een producent er conserveermiddelen aan toevoegen.
Variaties op het origineel
Pak de ingrediëntenlijst van fruitspread erbij, en dan vallen twee dingen op. Er zit veelal een stuk minder suiker in, en het fruitbeleg bevat dan weer wel ingrediënten zoals zoetstoffen, zuurteregelaars en conserveringsmiddelen.
Ook kan een aardbeien-fruitspread stiekem zijn aangevuld met appelmoes. Dat zou niet mogen bij een jam.
Doordat fruitspreads minder fruit en suiker bevatten, zijn er andere ingrediënten nodig die de zoetheid, smeerbaarheid en conservatie garanderen. Geen oorspronkelijke ingrediënten, dus geen oorspronkelijke titel.
Extra jam
Naast jam bestaat er nog een dubbeldikke variant: extra jam. Dit betekent niet dat er meer jam in je potje zit. Nee, het gaat om de inhoud. Bij extra jam bestaat de consistentie uit nóg meer fruit dan reguliere jam.
In plaats van 250 gram rode bessen de kilo zit er bij extra jam minstens 350 gram in. Meer fruit in hetzelfde potje; drijft dit de prijs op? Als je zoekt op ‘extra jam’ in de supermarkt vind je bodemprijzen, en veelal alleen beschikbaar van het huismerk.
Extra jam aardbei ligt al voor €2,64 per kilo in het schap; voor een fruitspread variant van diezelfde vrucht loopt de prijs al gauw op tot zelfs €17,94 per kilo.
Hoe kan het dat de prijs bij een niet-beschermde term zoals fruitspread zo op kan lopen?
Twee suikerklontjes per portie
De vraag naar producten met minder suiker stijgt, en dus winnen de fruitspreads al jaren aan terrein. Gezoet met minder suiker, of met zoetstoffen. En dat voor de hoofdprijs.
Dit maakt een fruitspread nu niet direct gezond: volgens de Consumentenbond bevat een portie 'gemiddeld nog steeds bijna twee suikerklontjes per portie.’
De verschillen
Jam staat als producten in de Warenwet beschermd: er moet minimaal 55 procent suiker en een bepaald percentage aan fruit inzitten. Bij extra jam moet er nog meer fruit in het potje zitten. Ook mogen jam en extra jam geen andere ingrediënten bevatten dan fruit, suiker en water.
Bij fruitspread gelden deze regels niet. Hierdoor zit er in fruitspread veelal minder suiker, maar kan het ook een scala aan andere ingrediënten bevatten zoals zoetstoffen, zuurteregelaars en conserveringsmiddelen.
De consument zoekt naar producten met minder suiker en dus valt de fruitspread op in het schap. Wees dan ook bereid daarvoor dieper in de buidel te tasten; voor een pot fruitspread betaal je tot wel 6,5 keer meer dan voor een pot extra jam.
Wil je liever weten wat er precies in je jam gaat? Dan kun je 'm ook goedkoop zelf maken. Kijk hiervoor welke soorten fruit er in het seizoen zijn en steriliseer een glazen bewaarpotje boven de 85 graden Celsius om je jam eeuwig houdbaar te maken.
Meer van Keuringsdienst van waarde weten?
Schrijf in je voor de nieuwsbrief Groener eten & leven. Al duizenden mensen gingen je voor!
