Wat viel je het meest op toen je Nederland vanuit de ruimte zag?

'Tijdens mijn allereerste vlucht waren de Waddeneilanden een van de meest herkenbare plekken die ik zag. Puur toeval, maar wel leuk. Vanuit de ruimte kun je Nederland in één blik zien. Ik herinner me vooral hoeveel water ik zag, Nederland is echt een delta. Als de zon laag staat, is het één groot rivierendal. Je ziet verschillende soorten stroompjes, meertjes en kanaaltjes.'

'Verder viel het licht mij op. Het meest duidelijk zijn de kassen in Westland en Aalsmeer, maar ook op andere plekken in Nederland. Als ik boven Madrid hing met het ruimtestation kon ik de kassen al zien. Er zijn drie momenten waarop Nederland het meest interessant is: als het overdag helder weer is, wanneer de zon weerkaatst op het water en ’s nachts.'

Waarom krijgen zoveel astronauten met het overview effect te maken?

'Je ziet ineens een geheel. Wanneer ik recht naar de aarde keek, was het heel majestueus: ik zag mooie koralen, het turquoise water van de Bahama’s, de rode woestijn in Australië en de groene meren in Tibet. Je ziet mooie kleuren en effecten, maar als je erlangs kijkt is het alsof de aarde in elkaar schrompelt. Ineens zie je die blauwe bol met dat zwarte heelal ernaast. De aarde voelt dan als een levende cel en de dampkring als een heel dun fluoriserend membraantje er omheen.

Dan denk je: wauw, dit is dus alles. Het voelt heel kwetsbaar aan, heel fragiel. Het voelt claustrofobisch, niet voor jezelf maar voor de planeet. Je ziet ook heel goed de menselijke invloed op aarde: grijze vlekken van steden, strepen van vliegtuigen in de lucht, ontbossing, erosie… Door het overview effect heb je door dat alles met elkaar verbonden is. Het is één geheel, één cel waar we allemaal opzitten.'

Daar verwijst ook weer die term ruimteschip aarde naar.

'Precies, ik vind dat zo’n mooie term. Je kunt de aarde eigenlijk zien als een ruimteschip. Wij zijn de astronauten op een ruimteschip met beperkte voorraden en dat draait rondjes door een vijandig heelal. Dat heelal voelt als een zwarte deken en dat is het ook. Koud, leeg, straling: niet echt vriendelijk.'

Kun je het overview effect ook ervaren als je nog nooit in de ruimte bent geweest?

'Dit is wel iets wat we proberen over te brengen. Dit probeer ik zelf te doen door verhalen te vertellen, maar virtual reality is bijvoorbeeld ook een goede manier om te laten zien hoe mooi en kwetsbaar de aarde is. Met Ruimteschip Aarde proberen we dit eigenlijk ook te doen. Wat zie je in de ruimte en wat betekent dat op de grond?

Bij de serie hebben we bijvoorbeeld een innovatieve postcodetool gemaakt. Met je eigen postcode kun je via de site opzoeken hoe het zit met luchtvervuiling, het aantal sterren en overstromingsrisico bij jou in de buurt. Je bent als individuele kijker verbonden met de ruimte.'

Wat moeten we volgens jou als eerste aanpakken wat betreft klimaatverandering?

'De vleesindustrie, CO2-uitstoot, watergebruik, methaanuitstoot en ontbossing zijn zaken die veel invloed hebben op onze natuur. Op het gebied van voedseltechnologie valt nog een hoop winst te behalen. We moeten niet meer consumeren op een manier die bedreigend en destructief is voor onze omgeving. Verder maak ik me druk om de stijgende methaan concentratie op de planeet. Dit is een sterk broeikasgas dat onder andere uit schepen en van vuilnisbuilten komt. Ook daar kunnen we nog een grote slag slaan.'

Heb je nog hoop?

'Vroeger was ik heel erg optimistisch, maar dat was vooral naïviteit. Gelukkig zie je wel dat mensen en bedrijven steeds vaker duurzame keuzes maken. Ik heb vooral mijn hoop op jonge mensen met briljante ideeën. We zijn intelligent genoeg om de problemen te tackelen, maar het is de vraag of we ook zo verstandig zijn.'

In de docuserie Ruimteschip Aarde zien we dat er veel mensen bezig zijn om natuur te herstellen of innovatieve oplossingen te bedenken. Wat maakte het meest indruk?

'De slimme ideeën van jonge mensen die out of the box denken. Neem nou de aflevering over water waarin het koraal wordt gekweekt met zee-egels of de boot op waterstof. Die praktische oplossingen waarmee dingen beter worden vind ik interessant. Ruimteschip Aarde is geen doomsday-verhaal waarin we vertellen dat alles verloren gaat.

We willen laten zien hoe intrigerend de planeet is, wat de bedreigingen zijn en hoe we het beter kunnen doen. Ik wil vooral mensen zelf de conclusie laten trekken. Een vingertje ophouden helpt niet. Als mensen iets moeten, zetten ze hun hakken in het zand. Ik probeer daarom altijd feiten te leveren, zelf wil ik immers ook overtuigd worden.'

Wat vind je het mooiste aan de serie?

'De experts uit verschillende hoeken die aan het woord komen in combinatie met de prachtige opnames. Dat zijn dingen waar ik weer iets van leer. Ik heb natuurlijk veel beeldmateriaal aangeleverd, maar er waren ook beelden die nieuw voor mij waren. Zo komt er een prachtige opname van vuurvliegjes voorbij. Dat vond ik ontzettend leuk.'

Wat kunnen mensen zelf doen om een steentje bij te dragen?

'Ik heb zelf een tijd geleden een boerderij gekocht en deze compleet verduurzaamd: we zijn van het gas afgegaan en hebben gekozen voor vloerverwarming, aardwarmte, zonnepanelen en zonnecollectoren. Als ik hout nodig heb, let ik er altijd op dat ik FSC-hout heb en niet hout uit een tropisch regenwoud. In hoeverre je jezelf dat kunt veroorloven is natuurlijk afhankelijk van je omstandigheden, maar er zijn ook laagdrempelige manieren om een steentje bij te dragen. Zorgen dat er geen plastic in de natuur komt, is iets wat iedereen kan doen.'

'Verder is het belangrijk dat meer mensen vlees als een luxeproduct gaan zien. Toen ik klein was aten we alleen op zaterdag vlees. Ik ben zelf een keer naar het Wereld Natuur Fonds gestapt om mijn ecologische voetdruk te testen. Ik dacht: ik ga slecht scoren, want ik moet veel vliegen voor mijn werk. Uiteindelijk bleek het lager dan ik dacht, omdat ik thuis nooit vlees eet. Naast dat het belastend is voor de natuur, is veel vlees eten ook gewoon ongezond. Eet liever meer groenten en fruit, het liefst lokaal geteeld. Dat is duurzamer, gezonder én beter voor je portemonnee.'

Foto credits: Scenery & NASA/ESA