Het leest als een thriller van John Le Carré: het onderzoekscollectief Bellingcat heeft samen met CNN, Der Spiegel en The Insider bewezen dat de Russische oppositieleider Navalny afgelopen augustus werd vergiftigd door de FSB, de Russische geheime dienst. ‘Ik weet wie heeft geprobeerd mij te vermoorden’, zegt Navalny in een video.
De dreiging van Navalny
"Navalny is iemand die eigenlijk leiding geeft aan de Russische oppositie - een hele verdeelde Russische oppositie. Hij is succesvol omdat hij zich richt op een onderwerp dat alle Russen bezighoudt; corruptie. Hij maakt filmpjes van hooggeplaatste Russische politici, waaronder premier Medvedev. Hij laat zien wat voor datsjas (Russisch buitenhuis, red.) en enorme landgoederen ze hebben, hoe ze die hebben bemachtigd en hoe ze aan dat geld zijn gekomen. Navalny is een succesvolle oppositie activist en hij legt eigenlijk de zwakke plek van het Kremlin bloot; namelijk dat het een corrupte bende is", legt voormalig Rusland correspondent Jelle Brandt Corstius uit.
Diezelfde corruptie heeft Bellingcat geholpen aan gegevens
Om die redenen is er geprobeerd om Navalny uit de weg te ruimen. Onderzoeksinstituut Bellingcat weet inmiddels precies wie er achter de aanslag op Navalny zitten. "Dat klinkt eigenlijk ongeloofwaardig", zegt Huib Modderkolk, onderzoeksjournalist van de Volkskrant. "Hoe kunnen een aantal journalisten nu weten wie zo'n geheime operatie hebben uitgevoerd in een land waar zij op dat moment geen toegang tot hebben?" Dat zijn de vragen die je hierbij zou kunnen stellen. "Toch is het hen gelukt", legt hij uit. "Het is een deel van diezelfde corruptie die hen heeft geholpen aan gegevens."
Corruptie, gegevens & data
"Wat Bellingcat doet is heel veel telefoondata bekijken, om erachter te komen wie met wie belt." Daarmee achterhaal je hoe de structuren lopen, legt Modderkolk uit. "Die gegevens bestaan ook in Europa bij allemaal telecomproviders, maar die zijn hier niet op te vragen. Hier zijn die niet toegankelijk, maar in Rusland wel. De privacybescherming is daar niet zo goed en de databescherming ook niet. Daarbij zijn er corrupte medewerkers van telefoonmaatschappijen die die gegevens beschikbaar maken op het op het dark web, bijvoorbeeld. Zo kun je voor enkele tientallen euro's soms de hele telefoongeschiedenis van een bepaald persoon achterhalen."
Bellingcat heeft het telefoonverkeer van Novichoc bestudeerd, het instituut dat verantwoordelijk was voor de Skripal vergiftiging in 2018 in Engeland. Er is gekeken of er wederom opvallend contact is geweest tussen dit instituut en de GRU, de Russische militaire inlichtingendienst, legt Modderkolk uit. "Dat bleek niet zo te zijn, maar ze ontdekten wél opvallend telefoonverkeer naar een hoge FSB'er; Max Charkov, een militair expert. Vanaf dat punt zijn ze meer richting de FSB gaan denken."
Passagierslijsten voor een tientje
"Ze zijn de passagierslijsten gaan bekijken rondom de vliegbewegingen van Navalny. Ook die zijn beschikbaar voor enkele tientjes." Ze hebben alle vluchten van 20 augustus vanuit Moskou naar Novosibirsk gecheckt, de route van Navalny. "Daaruit vonden ze iemand die mogelijk verdacht was, Frolov. Hij had namelijk hetzelfde ticket heen en terug als Navalny, maar deze persoon was óók niet op de terugreis gegaan, Navalny was onderweg vergiftigd en moest dus een tussenstop maken." Beiden hadden dus een ticket, maar zaten niet op de vlucht.
Want ook die gegevens zijn te koop
"Later is ontdekt dat deze Frolov niet écht bestond, maar dat dit een nepnaam was. Het ticket was als een soort groepsticket op die naam geboekt, daar zaten nog twee anderen bij. Eentje was ook een een cover-naam en de ander deed dat onder zijn echte naam. Dit vind ik een fascinerend detail... Bellingcat gebruikt de app Get Contac, die iedereen kan downloaden. Dit zorgt ervoor dat jouw hele contactenlijst naar die app wordt geplaatst. Daarin kan iemand anders die door een onbekend telefoonnummer wordt gebeld checken wie het is." De app verzamelt dus telefoonnummers en bijbehorende namen vanuit individuele contactenlijsten. "Iemand in Rusland had de man opgeslagen als 'FSB' vervolgd door zijn achternaam."
Blijven steken in 1989
"De FSB gebruikt een algoritme voor covernamen. Dat algoritme is alleen niet zo heel sterk”, zegt Modderkolk. “Het lijkt wel alsof ze zijn blijven steken in 1989, alsof het niet mogelijk is om mensen te traceren met mobiele telefoons. Ze hadden burner phones; telefoons die je weggooit als je ze gebruikt hebt. Maar dan hadden ze wel hun eigen telefoons mee, die zette de man toch één keer per dag aan. Dan ben je gelijk getraceerd en kunnen ze zien waar je bent, want ook die gegevens zijn te koop. Dus het is ongelofelijk knullig, de manier waarop dit allemaal is gebeurd."
Case closed. I know who tried to kill me. The case concerning my murder attempt is solved. We know the names, we know the job ranks, and we have the photos. Watch the investigation with English subtitles. https://t.co/uCdicyh6uY
— Alexey Navalny (@navalny) December 14, 2020
Scheuren in de geloofwaardigheid
"Het gaat om de erosie van de geloofwaardigheid van van Poetin", zegt Jelle Brandt Corstius. Navalny heeft een bericht naar buiten gebracht waarin hij uitlegt wat er is gebeurd. ‘Ik weet wie geprobeerd heeft mij te vermoorden’, zegt hij daarin. "Dat is gisteren gepost, maar nu al zeven miljoen keer bekeken. Dus een substantieel deel van de Russische bevolking kijkt daarnaar. Steeds meer mensen steunen Navalny, omdat het ook economisch niet zo goed gaat. Dus dat is waar het Kremlin zo bang voor is en waarom ze hem ooit wilden omleggen."
Dit is in ieder geval niet zoals het Kremlin het in zijn hoofd had.
De erosie van de macht, dat is het grote gevaar, legt Jelle Brandt Cortius uit. "Er is een hele jonge generatie die hun nieuws niet uit het nieuws van televisie halen, maar hun eigen bronnen hebben. Waaronder bijvoorbeeld Bellingcat, maar dan in het Russisch. Er zijn steeds meer jonge kritische mensen die niet meer aannemen wat er op televisie wordt gezegd. Bijvoorbeeld dat het waar is, van de staatspropaganda. Dat is waar ze bij in het Kremlin dan ook doodsbang voor zijn."
De uitkomst voor nu… "Dat is in ieder geval niet zoals het Kremlin het in zijn hoofd had. De bedoeling was natuurlijk dat ‘ie dood zou zijn. Dit is voor Navalny de beste optie, want hij heeft laten zien dat ‘ie vergiftigd is, wie dat heeft gedaan en hij heeft het overleefd", aldus Jelle Brandt Corstius.
