Met buikpijn naar kantoor. Robbert is er weer, de manager van de afdeling. Je loopt stilletjes naar je werkplek, in de hoop onopvallend de dag te beginnen. Maar nee, ook vandaag komt hij op je af lopen. Net als gisteren, en eergisteren. Je staat bij het koffieapparaat, kijkt hem niet aan. Je voelt het weer; die aanraking op je kont. Het zweet breekt je uit. Je zegt niets, geeft hoogstens een ongemakkelijke glimlach.
De feiten op een rij
Bewapend met een sigaret fietste Carlie door de stad. Niet omdat ze een kettingroker is, maar om zichzelf te beschermen. "Als een 'wapen', voor het gevoel van een snippertje controle", vertelt journalist en auteur Carlie van Tongeren. Ze weet - zoals heel veel vrouwen - hoe het is om je onveilig te voelen. Samen met Mark de West, onderzoeker en expert op het gebied van veiligheidsvraagstukken, schreef ze het boek 'Omgaan met ongewenste intimiteiten'. "Natuurlijk zou het nog fijner zijn als mannen dit soort gedrag niet meer vertonen, maar daarop wachten voelt alsof ik weer dat meisje van zeventien op de fiets ben. Soms is het wél nodig om de risico’s te zien en in te schatten, soms is het ook nodig om echt te handelen."
Misschien denk je: dat valt toch wel mee in een land als Nederland? Houd je dan maar even vast, de cijfers geven een ander beeld. 22 procent van de vrouwen in Nederland krijgt te maken met verkrachting en 53 procent met aanranding, voornamelijk vrouwen tot 40 jaar, vertelt Carlie aan de telefoon. Haar collega Mark schrok toen hij deze cijfers van Kenniscentrum seksualiteit Rutgers onder ogen zag.
"Waarom hoorde ik andere veiligheidskundigen, rechercheurs of security-experts hier niet over? Waarom hebben we het constant over terreurdreigingen, cybercrime, inbraken, appen in de auto en noem maar op, terwijl we op hetzelfde moment met dit grote veiligheidsprobleem te maken hebben?" Waren vragen die door zijn hoofd gierden.
Korte termijn actie
Tijd voor actie, en dus klommen Mark en Carlie in de pen. Honderden proces-verbalen van zedenzaken werden doorgespit en de auteurs spraken met verschillende experts. Het resultaat: een boek waarin handvatten worden geboden. "Om signalen van (mogelijk) grensoverschrijdend gedrag eerder te zien en hoe je daarmee omgaat", vertelt Carlie.
Het probleem ligt toch grotendeels bij mannen?
Maar wacht, dit boek is dus geschreven voor vrouwen? Het probleem ligt toch grotendeels bij de mannen, als we de onderzoeken mogen geloven? "Als ik een boek had kunnen schrijven waarmee ik mannen zover had kunnen krijgen om dit gedrag niet meer te laten zien, had ik dat ook zeker gedaan", schrijft Mark in het boek. "Maar ik geloof (helaas) niet dat dit zo werkt, en op korte termijn al helemaal niet."
Het actieplan
Terug naar Robbert en zijn vrouwelijke collega. Onderzoek (De Misdaadmeter) wijst uit dat bij 90 procent van de geregistreerde gevallen de dader en het slachtoffer elkaar al kennen. "Je ziet die overige 10 procent - de beruchte verkrachting door een man uit de bosjes - vaak terug in het nieuws. Het zijn de excessen", legt Carlie uit. De meeste gevallen vinden dus plaats op werk, in je favoriete kroeg... Een omgeving omringd door mensen die je kent.
Daar ligt dan ook de complexiteit. Hoe ga je om met een Robbert die jou hoog op het lijstje heeft staan bij de volgende promotieronde? Moet je de aanrakingen dan maar gewoon laten gebeuren? Nee, stelt Carlie heel erg duidelijk: "Negeer het niet." Samen met haar collega Mark, en (ervarings)deskundigen hebben ze een actieplan opgesteld. Dat jij actie moet ondernemen, betekent absoluut niet dat het probleem bij jou ligt. Degene die het gedrag vertoont, is het probleem. Deze acties geven de mogelijk om jezelf - als het dan toch gebeurt - op korte termijn te kunnen verweren, vertelt Carlie.
1: Negeer het niet!
"Ik ben me er enorm bewust van hoe moeilijk deze stap is, vooral bij mensen die je kent." We nemen de situatie van Robbert en zijn vrouwelijke collega als voorbeeld. Het aanraken gebeurt stelselmatig. Tot nu toe heb je die vervelende gevoelens direct in de doofpot gestopt, maar dat station ben je inmiddels gepasseerd. Wees bewust van wat er gebeurt en maak je klaar voor een ingewikkelde situatie.
"De kans dat Robbert beledigd is en daardoor een streep door je promotie zet, is zeker aanwezig." Heel vervelend voor het moment, maar niet het einde van de wereld. Het gedrag negeren en daarmee de situatie aanvaarden is erger. Wie weet is die promotie uiteindelijk alsnog voor jou als je je mond hebt open gedaan. Maar dan zonder een vervelende Robbert aan je zij.
Welke details onthoud je nog van tien jaar terug?
"Hoeveel zul jij over vijf jaar nog weten van die baan, dat team of dat project? Welke details onthoud je nog van tien jaar terug? Waarschijnlijk moet je diep nadenken wat voor werk je ook alweer deed, of je het naar je zin had, wat je gevoel was op dat moment", legt Carlie uit. "We weten uit heel veel onderzoeken en interviews dat de negatieve ervaringen die je hebt gehad over twintig jaar nog helder op je netvlies staan."
2: Overwin je emotie
Neem je tijd: van uitstel komt - in dit geval - geen afstel, vertelt Carlie. Dat je moet gaan handelen, is duidelijk, maar iedereen mag dat op zijn eigen manier doen. De tijd van negeren is alleen wel voorbij. Robbert gaat hoe dan ook te weten komen dat je er niet van gediend bent. Wen aan dat idee, ga voorbij je boosheid, angst of verdriet en maak je klaar voor de confrontatie.
Grensoverschrijdend gedrag begint vanaf het moment dat iemand in woord of gebaar kenbaar maakt: NEE.
3: Tot hier en niet verder
Je bent terug op kantoor. Een nieuwe dag, maar dezelfde handeling van Robbert. Carlie voegt toe dat de acties enorm verschillen per situatie. We blijven voor de helderheid even bij het kantoor, waar jij op het punt staat om iets te zeggen van het misplaatste gedrag. "Grensoverschrijdend gedrag begint vanaf het moment dat iemand in woord of gebaar kenbaar maakt: NEE. Het is jouw taak om duidelijk te zijn met je NEE en hier niet mee te spelen. Met NEE bedoelen we dat je dat zegt op een moment dat je ook voor jezelf een grens trekt."
De grote waarom-vraag
Je hebt het gezegd, dat je het niet fijn vindt. Maar Robbert lacht erom, het komt niet aan. Wat dan? Misschien kan deze strategie je verder helpen. "Maak gebruik van de 'waarom'-vraag. "Hé, waarom raak je mijn billen aan? Op deze manier dwing je hem een reactie te geven op zijn handelen. Alleen meedelen vraagt minder om een reactie dan een vraag stellen. "Als je zegt: 'Vuile klootzak, waarom knijp je in mijn kont?', geef je de ander een uitweg om het over de vorm van je boodschap te hebben in plaats van over de inhoud en om óók niet correct te reageren: 'Wat nou klootzak, doe eens even normaal zeg', zou Robbert terug kunnen zeggen.
"Als het dan nog steeds niet duidelijk is, vertel Robbert dan waarom je dit niet wilt, ook al is dat voor jou volstrekt logisch. Zeg bijvoorbeeld: 'Ik wil niet dat je aan me zit.'" Veel duidelijk kan haast niet.
Niet twijfelen, later ga je reflecteren, nu moet je weg uit de situatie,
Als Robbert nog steeds niet onder de indruk is, en het de volgende keer gewoon weer doet - of zelfs erger - is het tijd voor de zogenoemde 'chaosfase', vertelt Carlie. Stel dat hij je deze keer bij je kont pakt in een ruimte waar niemand zicht op jullie heeft, dan is je boodschap duidelijk niet bij hem aangekomen. Doe wat nodig is om het gedrag te stoppen. "Als je begint te roepen dan roep je, als je stompt dan stomp je, als je schreeuwt dan schreeuw je, als je begint te rennen, ren je." Niet twijfelen, later ga je reflecteren, nu moet je weg uit de situatie, dat is het allerbelangrijkste.
Veiligheid voorop
Doe wat nodig is om jezelf in een veilige situatie te brengen. Gillen, schelden, slaan, schoppen - wanneer je het verbaal geprobeerd hebt, maar de boodschap lijkt niet aan te komen, dan is alles geoorloofd. "In het geval van Robbert en zijn collega, zou het in de chaos-fase ook kunnen helpen zijn om hem ten overstaan van de gehele afdeling op kantoor te confronteren met zijn gedrag." In dat geval staat hij voor het blok en zou hij lastig met zijn gedrag kunnen wegkomen.
4. Maak je klaar om te incasseren
Daaropvolgend is het belangrijk om je voor te bereiden op een vervelende fase. Misschien zal Robbert je wegzetten als een aansteller, wordt die promotie in eerste instantie door je neus geboord. Bereid je hierop voor, maar onthoud dat het goed is dat je je hebt uitgesproken. "Dat jij wordt neergezet als aansteller, dat je een promotie misloopt, dat je beoordelingen minder positief zullen zijn... Dat hoort niet, dat is niet eerlijk – absoluut waar. Als je dat incalculeert, kun je niet meer (geheel) verrast worden en hoef je er niet meer van te schrikken. Aan het einde van de rit heb jij wel goed je grenzen aangegeven en daarbij hoort niet dat je per se aardig gevonden hoeft te worden. Je hoeft de sfeer niet leuk te houden, dat doet hij immers ook niet."
Jij stuurt hem je flat uit, jij stapt uit zijn auto
5. Einde maken aan de situatie
Is er sprake van grensoverschrijdend gedrag, red jezelf. Help jezelf zo snel mogelijk uit de situatie. Letterlijk, als dat nodig is. Begeef je naar een andere ruimte bijvoorbeeld. Zorg dat je vertrekt. Weg bij de situatie, luidt het advies van Carlie. "Weg bij hem, kun je weer even op adem komen en beseffen wat er net gebeurd is. Het gaat erom dat je hem en de situatie achter je laat. Waarom is dit belangrijk? Omdat je op deze wijze ook de controle houdt over de situatie. Niet afwachten wat er gaat gebeuren. Jij neemt het initiatief. Jij kapt het gesprek af, jij loopt weg, jij stuurt hem je flat uit, jij stapt uit zijn auto. Jij sluit de situatie nu af en niet de ander – zodat je de controle houdt over de voorbereiding, de handeling én de afronding."
"Als er één vrouw is die na het lezen van dit boek een situatie of een reactie herkent, naar haar intuïtie luistert en zorgt dat ze in een veilige omgeving komt waarin haar niets meer kan gebeuren, dan is mijn doel bereikt”, vertelt Mark over het doel van het boek. En Carlie? "Ik weet nu al dat ik dit boek later aan mijn vijfjarige dochter ga geven als ze oud genoeg is, zodat ze later niet bewapend met een sigaret over straat hoeft te fietsen."
