De oh-zo handige anti-aanbakpan lijkt de ideale uitkomst voor de thuiskok. Maar een groot deel van deze pannen bevat PFAS: een verzameling stoffen die bij hoge verhitting schadelijk zijn voor mens en dier. Wat zijn de alternatieven? Keuringsdienst van waarde zoekt het uit.
Forever chemicals
PFAS hebben hele handige eigenschappen: ze zijn water-, vet- en vuilafstotend. Ideaal als anti-aanbaklaag voor een pan dus. Keuringsdienst van waarde kwam er echter in 2021 achter dat er een keerzijde zit aan de anti-aanbakpan.
De pannen met anti-aanbaklaag bevatten per- en polyfluoralkylstoffen die niet afbreken in ons lichaam en in het milieu. Deze kunststoffen met de verzamelnaam PFAS worden daarom ook wel forever chemicals genoemd. Maar hoe gevaarlijk is zo’n pan echt?
Keuringsdienst van waarde: Pannen
De verslaggevers duiken in de wereld van stoffen die zo sterk zijn dat alle etensrestjes zo van de pan glijden. Ideaal zou je denken. Helaas is de keerzijde hiervan minder praktisch: als deze stoffen in het milieu komen verdwijnen ze nooit meer.
Een pan met instructies
Een anti-aanbakpan is veilig te gebruiken, zolang de pan niet te hoog verhit wordt en krasvrij blijft. PFAS zijn namelijk niet bestand tegen hoge temperaturen en vormen daarom, vooral in pannen, een risico.
Bij temperaturen boven de 260 graden Celsius beschadigt de anti-aanbaklaag ernstig, en bij 350 graden breekt de anti-aanbaklaag zelfs af. Er ontstaan dan dampen die schadelijk zijn voor mens en dier. Het is daarom van belang een pan met anti-aanbaklaag nooit zonder olie of voedingsmiddelen te verhitten op hoog vuur.
Gevoelig voor slijtage
Maar er zit nog een nadeel aan PFAS-pannen. De anti-aanbaklaag is namelijk vrij zacht en daardoor erg gevoelig voor slijtage. In de gebruiksaanwijzing wordt daarom afgeraden om metalen keukengerei te gebruiken of de pannen af te wassen met een schuurspons.
Doe je dit toch, dan kunnen er krassen in de anti-aanbaklaag van je pan ontstaan. De PFAS die daarbij vrijkomen, belanden vervolgens in het milieu of in je lichaam, met alle gevolgen van dien.
Verbod op PFAS
De zorgen over PFAS hebben geleid tot strengere regelgeving. Verschillende landen, waaronder Nederland, streven naar een algeheel verbod op het gebruik van deze stoffen. In Europa is er een initiatief om tienduizenden PFAS-verbindingen te verbieden.
Dit zou betekenen dat de productie van producten met PFAS, waaronder anti-aanbakpannen, sterk beperkt wordt of zelfs volledig stopt. Maar wat zijn de alternatieven?
Keramische pan
Een populair alternatief is de keramische pan. Deze pannen hebben een keramische anti-aanbaklaag van silicium, een materiaal dat veel in de natuur voorkomt in zand en stenen.
In tegenstelling tot teflon kan de keramische laag veel hogere temperaturen aan. Doordat de laag beduidend harder is dan PFAS, is de kans op slijtage een stuk kleiner. Om de levensduur van je keramische pan te verlengen, kun je echter beter geen metalen keukengerei in de pan gebruiken.
Let op! Fabrikanten beweren soms dat de pan in de vaatwasser mag, maar door agressieve reinigingsmiddelen kan de oppervlakte van de pan wel degelijk worden aangetast. Keramische pannen was je dus het beste met de hand.
Gietijzeren pan
Een gietijzeren pan gaat een leven lang mee doordat deze is gemaakt van ijzer, koolstof, mangaan en silicium. Een groot voordeel is dat gietijzer zeer hoge temperaturen kan verdragen en warmte goed verdeelt. Een nadeel is echter dat de temperatuur van de pan, zelfs wanneer je het vuur lager zet, niet snel afneemt.
Ook handig: je kunt zelf een anti-aanbaklaag creëren door gebruik te maken van olie. Maak de pan eerst goed schoon en vet deze daarna in met een laag olie. Zet de pan vervolgens in de oven op een hoge temperatuur zodat de olie goed kan inwerken en er een anti-aanbaklaag ontstaat.
Deze handeling moet je regelmatig herhalen, omdat de laag door het wassen verdwijnt. Daarnaast is het belangrijk om te weten dat een gietijzeren pan absoluut niet in de vaatwasser mag. Maak de pan alleen schoon met warm water en laat afwasmiddel achterwege.
Geëmailleerde gietijzeren pan
Vrijwel dezelfde pan als hierboven beschreven, maar dan in een iets ander jasje. Aan de binnenkant van de pan zit een geëmailleerde laag, een laag van gesmolten glas die aan de binnenkant van de pan wordt aangebracht.
Deze laag is erg hard, onbrandbaar en duurzaam. Hierdoor hoef je het proces van invetten niet telkens te herhalen. Schoonmaken gaat gemakkelijk met een druppel afwasmiddel onder de kraan. Deze pan is over het algemeen duurder dan de 'normale' gietijzeren pan, maar is dus wel makkelijker in onderhoud.
Roestvrijstalen (RVS) pan
Roestvrijstalen pannen, vaak afgekort als RVS, zijn een populaire keuze in zowel huishoudelijke als professionele keukens vanwege hun veelzijdigheid. RVS pannen kunnen zonder problemen hoge temperaturen aan, wat ze ideaal maakt voor frituren en bakken.
Daarnaast zijn ze duurzaam, omdat ze bestand zijn tegen krassen, deuken en corrosie. Roestvrijstalen pannen bevatten geen anti-aanbaklaag, maar met de juiste tips kun je er vrij makkelijk voor zorgen dat je eten niet aanbakt.
Wat is nou de beste keuze?
Welke pan voor jou het meest geschikt is, is afhankelijk van budget, de tijd die je hebt en of je überhaupt bereid bent om van soort pannen te wisselen. Naast de beschreven pannen bestaan er namelijk nog veel meer soorten. Mocht je opzoek zijn naar een voor jou geschikte pan laat je dan altijd even informeren door een specialist.
Meer Keuringsdienst van waarde?
Schrijf je in voor de Groener eten & leven nieuwsbrief. Al duizenden mensen gingen je voor.
