Wat is blauw licht?

Blauwlichtbrillen zijn ontworpen om – je raadt het al – onze blootstelling aan blauw licht te verminderen. Dat licht is, net als rood, geel, violet en groen, onderdeel van het spectrum dat samen wit licht vormt.

Blauw licht is overal om ons heen: van laptops en smartphones tot ledlampen, tv’s en gewone binnenverlichting. En de grootste bron is de zon – die straalt meer blauw licht uit dan welk scherm dan ook.

Wat blauw licht bijzonder maakt, is dat het effectief onze biologische klok beïnvloedt. Overdag houdt blauw licht ons wakker en alert; ’s avonds zorgt de afwezigheid ervan juist voor slaperigheid.

Oplossing voor het digitale tijdperk

In het digitale tijdperk zouden onze ogen worden overspoeld met te veel blauw licht – en dat zou volgens menig opticien of brillenverkoper slecht zijn. Te veel blootstelling zou leiden tot vermoeide en branderige ogen, hoofdpijn, concentratieproblemen en zelfs een verstoorde nachtrust. 

De oplossing? Een bril die het ‘schadelijke deel’ van het blauwe licht weghaalt. Volgens verkopers is de blauwlichtbril precies wat we nodig hebben.

Wat beloven verkopers?

Merken beloven dat je er langer comfortabel mee kunt werken, makkelijker in slaap valt en dieper doorslaapt. Sommige verkopers gaan nog verder: ze claimen dat hun brillen blijvende schade aan het netvlies voorkomen, zoals vroegtijdige veroudering of zelfs maculadegeneratie – een ziekte waarbij de kegeltjes in een deel van het netvlies afsterven.

‘Wil je degeneratie van het oog voorkomen? Dan is een bril met blauwfilterglazen zeer geschikt voor je!’ beweert de ene website. ‘Verlaagt het risico op oogaandoeningen,’ staat er in de omschrijving van een andere webwinkel die blauwlichtbrillen verkoopt.

Maar is blauw licht echt zo gevaarlijk voor onze ogen?

Onze ogen beschermen al

Volgens Tom van den Berg, natuurkundige gespecialiseerd in het oog bij het Nederlands Herseninstituut (KNAW), worden de claims over blauwlichtbrillen wetenschappelijk niet waargemaakt.

Bovendien zijn onze ogen van nature goed uitgerust om met blauw licht om te gaan. ‘Onze ogen zijn gemaakt om te functioneren bij normaal zonlicht. De ooglens filtert van nature het blauwe licht,’ zegt Van den Berg. ‘En in zonlicht zit veel meer blauw licht dan in het licht van een smartphone of tablet.’
Alleen wanneer de ooglens door een medische ingreep vervangen moet worden door een kunstlens, is een filter volgens Van den Berg zinvol.

Oogklachten door schermen

Toch ervaren veel mensen klachten bij langdurig beeldschermwerk: droge ogen, hoofdpijn of vermoeidheid. Maar volgens optometrist en opticien Wouter ten Cate ligt dat niet vaak aan blauw licht.

‘Wij verkopen geen specifieke blauwlichtbrillen, maar wel computerbrillen met een blauwlichtfilter,’ vertelt hij. ‘Bij veel mensen speelt een sterkteafwijking mee. Als je ogen niet goed gecorrigeerd zijn, raken ze vermoeider. Het corrigeren van de sterkte heeft dan veel meer effect dan een filter alleen.’

Kortom: wie last heeft van zijn ogen achter de computer, kan beter eerst een oogmeting doen voordat hij een blauwlichtbril aanschaft.

Helpt een blauwlichtbril bij slaapproblemen?

Blauwlichtbrillen zijn dus geen wondermiddel voor je ogen, maar bij slaap kunnen ze wél een rol spelen. Dat bevestigt hersenonderzoeker Andries Kalsbeek (KNAW). Volgens hem draait het effect van de bril niet om oogklachten, maar om het circadiaans ritme: onze interne biologische klok.

Blauw licht is het krachtigste signaal voor deze klok. Het prikkelt speciale lichtgevoelige cellen in het netvlies, die signalen naar de hersenen sturen en aangeven dat het dag is.

‘Wanneer je ’s avonds nog lang achter een scherm zit of onder fel kunstlicht bent, blijft dit daglichtsignaal actief. Het lichaam krijgt het signaal dat het nog dag is, waardoor het moeilijker kan zijn om tot rust te komen,’ zegt Kalsbeek.

Wat zegt de wetenschap?

Om te onderzoeken of blauwlichtbrillen echt helpen, deed Kalsbeek samen met het RIVM onderzoek onder scholieren. Het doel was om te kijken of de bril ’s avonds effect had op het inslapen.

Sommige jongeren droegen een oranje bril die blauw licht filtert, terwijl anderen hun schermen gebruikten zoals gewoonlijk. Het resultaat: de groep met de bril viel sneller in slaap.

Door het blauwe licht weg te filteren, boots je als het ware de schemering na. Het lichaam krijgt een signaal dat het tijd is om de nachtstand in te schakelen. ‘Voor mensen die ’s avonds nog veel met schermen werken, kan zo’n bril dus wel helpen,’ aldus Kalsbeek.

Maakt de kleur van het glas nog verschil?

Blauwlichtbrillen zijn er in geel en oranje, en dat is geen modegril: de kleur werkt als filter en houdt een deel van het blauwe licht tegen voordat het je ogen bereikt. Alleen kan dat oranje glas de kleuren die je ziet wel beïnvloeden.

Daarom bieden sommige producenten ook lichtere glazen aan die nauwelijks te onderscheiden zijn van normale brillenglazen. Hoe zit het daarmee – zijn die net zo effectief?

Hoe warmer de kleur van het glas, hoe meer blauw licht er wordt gefilterd. Wil je het meeste effect uit een blauwlichtbril halen, dan kun je beter voor getinte glazen kiezen.

Nachtfilter op mobiel of computer

Maar als die oranje tint het blauwe licht filtert, kun je dan niet net zo goed een nachtfilter of nachtmodus op je laptop of telefoon gebruiken? Die maakt je scherm immers ook een stuk warmer van kleur.

In een onderzoek vergeleken wetenschappers drie groepen telefoongebruikers: met nachtfilter, zonder nachtfilter en helemaal geen telefoon. Het resultaat? De groep met het nachtfilter sliep niet beter dan de gewone schermgroep; alleen wie het scherm helemaal liet liggen, had een betere nachtrust.

De onderzoekers concludeerden dat het felle licht en het bewegende beeld voor meer prikkels zorgen dan het nachtfilter kan compenseren.

Slaaponderzoeker Chad Jensen stelt: ‘Hoewel er veel bewijs is dat blauw licht alertheid verhoogt en inslapen moeilijker maakt, is het belangrijk om na te denken over welk deel van die prikkel door licht komt en welk deel door andere cognitieve en psychologische prikkels.’

Werkt een blauwlichtbril wel of niet?

Dus, werkt een blauwlichtbril? Het antwoord is genuanceerd. De belofte dat zulke brillen oogschade voorkomen, is vooral marketing. Ook klachten zoals droge of vermoeide ogen hebben vaak een andere oorzaak – bijvoorbeeld een niet goed ingestelde brilsterkte of te lang onafgebroken naar een scherm staren.

Voor je slaap kan een blauwlichtbril wél verschil maken. Door ’s avonds het blauwe licht te filteren, krijgt je lichaam een seintje dat het tijd is om af te schakelen.

Maar ook hier hangt het erg af van hoe je persoonlijk reageert op de cognitieve en psychologische prikkels van schermgebruik. Ben je echt heel moe, dan val je zonder blauwlichtbril waarschijnlijk ook wel in slaap. Ben je erg gevoelig voor prikkels? Dan gaat een blauwlichtbril ook niet helpen.

Conclusie

Een blauwlichtbril is dus geen wondermiddel, maar ook geen onzin. Voor je ogen is hij overbodig, maar voor je nachtrust kan het geen kwaad. Al blijft het effect natuurlijk ook te bereiken door ’s avonds de schermen uit te zetten en het licht te dimmen – dus: kaarsen aan, schermen uit.