Dekker, destijds werkzaam als luchtvaartjournalist voor Trouw, stortte zich op de dodelijke vliegramp en schreef daar een boek over: Going down, Going down. 'Ik bezocht de rampplek pas na vier weken. Ik wilde geen ramptoerist zijn en wilde ook niet naar de rampplek gaan als de zoveelste pottenkijkende-sensatie-zoeker.' Via heftige tv-beelden werd hij met de ramp geconfronteerd. Beelden van flatgebouwen waar de vlammen uitsloegen maakten diepe indruk op hem. 'Het was groot nieuws, mondiaal zelfs. De ramp had wereldwijd impact.'

Metaalmoeheid oorzaak van de ramp

Het Israëlisch vrachtvliegtuig, een Boeing 747-258F van EL AL, steeg op vier oktober 1992 op vanaf vliegveld Schiphol. Met drie Israëlische bemanningsleden en een passagier aan boord kwam het toestel kort na het opstijgen in de problemen. Door metaalmoeheid bezweek één van de pinnen waarmee een motor aan de vleugel vastzat. De eerste motor boste tegen een tweede aan en beide motoren aan de rechtervleugel braken zo kort na elkaar af. Als gevolg hiervan werd de Boeing 747-258F onbestuurbaar en boorde zich in de flats Klein-Kruitberg en Groeneveen in Bijlmermeer. Bij de ramp kwamen 43 geregistreerde slachtoffers om het leven, maar dat getal ligt hoogstwaarschijnlijk hoger omdat bij zo’n ramp niet altijd stoffelijke resten van álle slachtoffers worden gevonden.

Wanneer besloot je op onderzoek te gaan en waarom?

'Ik bezocht de eerste persconferentie en vond het verhaal van de Rijksluchtvaartdienst redelijk klinken. Zij legden de toedracht van de ramp uit en daarbij veronderstelden zij dat er maar één motor was afgebroken en die zou in het IJmeer zijn gevallen, bij Naarden. Via een Deense collega kreeg ik op maandagochtend rond 12 uur 's middags een kopie van de radarbeelden. Je zou het de radarroute kunnen noemen waarop staat aangegeven hoe het vliegtuig over Amsterdam heeft gevlogen. Een andere collega vertelde dat hij in contact was gekomen met een politieagent en zijn verhaal stond haaks op het verhaal van de RLD. De agent zei namelijk dat twee motoren van de vleugel waren afgebroken in plaats van één. De opmerking van de politieagent triggerde iets in mij en ik geloofde hem. Kort daarna organiseerde de RLD een tweede persconferentie en kwamen zij terug op hun eerste bewering over de motor. Volgens hen was de tweede motor aan de rechtervleugel ook afgebroken. En toen dacht ik: aha, de agent had gelijk. De eerder van de Deense collega ontvangen beelden liet ik afdrukken in de krant. Kort daarna ontvingen wij van ooggetuigen informatie dat de geplaatste vliegroute niet klopte. Daarmee kreeg ik groen licht van de hoofdredacteur om de zoektocht te starten.'

Kreeg je weerstand tijdens je onderzoek?

'Ja, en dat begon drie weken na de ramp. Allerlei andere kranten en nieuwszenders geloofden het officiële verhaal. Ik niet en ik bleef verhalen schrijven over zaken die niet klopten. Zo ontdekte ik dat het toestel als een vliegend wrak boven het centrum van Amsterdam was gevlogen. De luchtvaartwereld was totaal niet blij met deze onthulling en daar trok ik mij weinig van aan. Na verloop van tijd werd bekend dat niet één maar twee motoren waren afgebroken en daar schreef ik weer een kritisch verhaal over. Zo kwam ik in contact met mensen die met hun bootjes op het Naardenmeer voeren en zij zagen dat er stukken uit de lucht vielen. Zij belden meteen met de kustwacht en de kustwacht waarschuwde op haar beurt Schiphol. Het officiële verhaal van de RLD was dat de verkeersleiders niet wisten dat de motoren waren afgebroken. Dat klopte dus niet, want de verkeersleiders waren gewoon gewaarschuwd. En toen was het raak. Voorlichters van Verkeer en Waterstaat begonnen mijn publicaties te dwarsbomen.'

'Een maand na de ramp begon ik mij bedreigd te voelen. Ik kreeg telefoontjes van RLD-woordvoerders en die zeiden dan: "Vincent, je bent gevaarlijk bezig, je moet ophouden!" Niet veel later kwam de Israëlische ambassadeur op de redactie van Trouw en vroeg: "Kan Vincent Dekker niet een ander onderwerp krijgen bij de krant? Hij moet stoppen met zijn onzinverhalen." Ik hoorde later ook dat de minister van Verkeer en Waterstaat had overwogen om de hoofdredactie van Trouw uit te nodigen in Den Haag met als doel om mij monddood te maken.'

Hoe ging je daarmee om?

'Mijn vrouw, directe omgeving en mijn hoofdredacteur Agnes Koert steunden mij en dat was enorm fijn. Wel bleef ik eigenwijs doorgaan met het schrijven van kritische verhalen. Het ging mij niet zozeer om de geheime lading, maar eerder waarom het vrachtvliegtuig in de Bijlmer neerviel en hoe wij dat in de toekomst kunnen voorkomen.'

Ongeveer een jaar na de ramp besloot Pierre Heijboer, journalist bij de Volkskrant, contact met je op te nemen. Hoe was dat voor jou, dat een concurrent-collega met je wilde praten? 

'Heijboer woonde destijds in de Bijlmer en sprak een vrouw die meende gezien te hebben hoe de Cockpit Voice Recorder werd meegenomen. Ik was enorm verrast dat Heijboer dit verhaal aan mij vertelde en met mij daarover wilde overleggen. Vanaf dat moment zijn wij gaan samenwerken. Wel in het geheim.'

En wat bracht jullie samenwerking jullie op?

'Wij werden vrij snel benaderd door Joost Oranje en Rob de Lange van het nieuwsprogramma NOVA. Met zijn vieren overlegden wij in het geheim. Niemand mocht van deze samenwerking weten, want de kans dat wij onze banen konden verliezen was erg groot. Tijdens onze geheime overleggen verdeelden wij taken om verder te komen in het onderzoek. Stel dat NOVA een uitzending had, dan zorgden Pierre en ik dat de Volkskrant en Trouw daar serieus over schreven. En andersom ook: NOVA deed zelf ook onderzoek en sprak ooggetuigen en deskundigen die wij nog niet hadden gesproken en daar schreven Pierre en ik een verhaal over. Door deze unieke samenwerking werden de verhalen van NOVA, Trouw en Volkskrant geloofwaardiger.'

Als de ramp nu zou plaatsvinden, zijn er specifieke zaken die je anders zou hebben gedaan?

'Ik zou nu meteen met mijn mobieltje naar de Bijlmer zijn gegaan. Ik zou met mijn mobiele telefoon alles vastleggen wat ik zou kunnen vastleggen, de hele nacht door. Alle verhalen die ik over de Bijlmerramp heb gehoord, waren afkomstig van getuigen. Ik geloof deze mensen, maar de buitenwereld keek daar anders tegenaan. Sommigen werden zelfs afgeserveerd als complotdenkers.'

Hoe kijk je naar de rol van betrokken instanties ten opzichte van de slachtoffers?

'Veel medici en overheden hebben de zaak onderschat. Dat heeft denk ik mede geleid tot mensen die via PTSS lichamelijke kwalen hebben ontwikkeld. Je kunt namelijk ook huiduitslag krijgen van spanning in je lijf. Als er nou heel snel werd gezegd: "We moeten deze mensen serieus nemen" en deze mensen zouden beter begeleid worden, dan zouden denk ik veel minder mensen klachten hebben ontwikkeld. Daarom denk ik dat de belangrijkste les voor overheden is dat zij zo snel mogelijk moeten kijken naar de signalen over ziektes en dergelijke onrust. Maar ook dat ze daar meteen op anticiperen om het uit de wereld te helpen. Bovendien merkte ik tijdens mijn onderzoek dat men toch wel negatief over de Bijlmer sprak. Zo werd er dan bijvoorbeeld gezegd: "De Bijlmer, moeilijk hoor." En dat vind ik erg jammer. Ikzelf heb heel inspirerende mensen mogen ontmoeten. Allesbehalve een achterstandswijk óf een achterstandswijkbewoner. Het beeld van de Bijlmer is bij veel mensen verkeerd en dat is jammer.'

Stel dat er in de tijd van de vliegtuigramp social media bestond. Wat voor invloed zou dat volgens jou hebben gehad op jou als journalist, op de slachtoffers van de Bijlmerramp en de samenleving?

'Je hebt twee kanten van social media. De ene kant is dat er een hoop complot-achtige theorieën meteen de ronde gaan doen en dat is niet positief. Mensen worden daardoor onnodig bang gemaakt. Aan de andere kant kom je makkelijker in contact met mensen waar écht wat mee aan de hand is of die echt wat weten. Wellicht zou social media dus kunnen helpen bij het achterhalen van de ware toedracht. Je zou veel meer beeldmateriaal hebben dan dat er nu aanwezig is.'

Wat hoop je dat KRO-NCRV met de productie Rampvlucht zal bereiken?

'Ik hoop dat de kijkers, lezers en luisteraars van Rampvlucht niet aan zichzelf twijfelen, maar aan instanties twijfelen die rammelende verhalen over de ramp naar buiten brachten. Ook hoop ik dat partijen die betrokken waren bij de ramp, hun eigen fouten of nalatigheden durven in te zien met als doel dat een soortgelijke ramp niet meer kan plaatsvinden. Helaas hebben wij dat doel niet bereikt, want dertig jaar na dato is het nog steeds mogelijk dat een vliegtuig met grote problemen over de Bijlmer kan vliegen. Daar moeten wij met zijn allen harder tegen ageren.'

Geschreven door Hodo Abdullah