Als jongen weet je onbewust al vroeg hoe je je als man hoort te gedragen. Of eigenlijk hoe de samenleving verwacht dat jij je gedraagt. Afwijken van de (hetero)norm roept reacties op, zelfs bij homomannen onder elkaar. In de documentaire Acting Straight onderzoeken Tofik Dibi en Willem Timmers mannelijkheid in de gayscene.
Stel je even voor dat je een onzekere 18-jarige jongen bent met gevoelens voor andere jongens. Benen over elkaar? Doe maar niet, zegt een stemmetje in je hoofd. Een net iets te hoog lachje laten ontglippen? Pas daarmee op.
Ontkenning van je geaardheid gaat heel langzaam over in zelfacceptatie. Je komt uit de kast en de reacties zijn positief. Opluchting. Het stemmetje kun je vanaf nu negeren. De homowereld ligt voor je open en je verwacht een warm bad met mensen zoals jij. Vrijheid, blijheid, broederschap.
Maar zo gaat het niet. Je komt erachter dat er in de gayscene dezelfde beklemmende ideeën heersen over mannelijkheid als in de rest van de samenleving. De heteroman als ideaalbeeld voor de homo. Een (online) wereld waarin vrouwelijke trekken een afknapper zijn en een gespierd lichaam de norm.
In de documentaire Acting Straight van de VPRO proberen Tofik Dibi (38) en Willem Timmers (34) het onderwerp van mannelijkheid in de gayscene bespreekbaar te maken. Iets als dé gayscene bestaat niet. Toch viel het de twee mannen op dat het onderwerp masculiniteit keer op keer naar boven kwam drijven in de gesprekken die ze hadden met verschillende homomannen.
"Het is iets wat iedere homo die we spraken dwars zit", vertelt Tofik in een café in Amsterdam. "Maar het gesprek wordt niet of nauwelijks gevoerd."
Als mensen je geaardheid kunnen zien aan je trekjes, dan ben ik niet je man
Het is zomaar een berichtje dat langskomt op Grindr, een datingapp voor homomannen. Tofik, oud-Kamerlid voor GroenLinks, kwam drie jaar geleden uit de kast. "Je belandt in een soort wittebroodsweken waarbij alles nieuw en spannend is", legt hij uit. "Je denkt: dit is mijn wereld, speciaal voor mij gemaakt.
Helaas kom je er niet veel later achter dat het minder vrij is dan je dacht." Het corrigeren van 'vrouwelijke' trekjes is iets wat veel mannen blijven doen. Ook als ze uit de kast zijn. En het terechtwijzen gebeurt niet alleen naar jezelf maar ook naar elkaar.
De illusie van mannelijkheid
Als kind was Tofik een stuk vrouwelijker dan zijn broers. Zijn moeder vroeg altijd hem - en niet zijn broers - hoe een kledingstuk haar stond. Hij had al snel door dat mensen aan hem zagen dat hij anders was. Toch probeerde hij niet 'die vrouwelijke jongen' te zijn. De jongen die hij eigenlijk wel was. "Het is heel gek hoe dat werkt in je hoofd", legt hij uit. "Je blijft meegaan in de illusie over hoe een man zou moeten zijn."
Willem woont als kind op een legerbasis. Een hyper masculiene omgeving. Zijn beeld van mannelijkheid was beperkt. Iets in de trant van stoer, gespierd en gevoelloos. Pas toen hij verhuisde kwam hij erachter dat een man ook heel anders kan zijn dan dat.
Willem: "Als een soort rebelse reactie daarop heb ik toen een periode mijn vrouwelijke kanten uitvergroot. Die had ik al die tijd onderdrukt. En eigenlijk doe ik dat onbewust nog steeds."
Waar Tofik en Willem het gevoel hebben dat ze zich vroeger mannelijker voor deden dan ze waren om niet op te vallen, heeft het volgens hen nu meer te maken met aantrekkelijkheid. De schoonheidsidealen van de man gelden net zo goed voor hetero’s als homo’s, maar Tofik denkt dat ze in de gayscene worden uitvergroot.
Het perfecte plaatje
Als je niet voldoet aan het perfecte plaatje word je uitgesloten. Dat gebeurt met name op online datingapps. Daar tel je plat gezegd alleen mee als je jong, gespierd en wit bent. "Het is een beetje alsof gepeste mensen zelf gaan pesten", zegt Willem. "Tofik omschrijft dat mooi in de film. We zijn uitsluiting zo normaal gaan vinden, dat we het ook doen bij elkaar."
Over de periode na zijn coming out zegt Tofik: "Ik was zo’n jongen die zich express ging afzetten tegen de Pride. Zo van: daar hoor ik niet bij. Dat is heel erg het idee van: ik ben dan wel uit de kast, maar ik ben een 'normale' homo. Met het idee dat je hoopt op die wijze wél geaccepteerd te worden."
Eenzaamheid
Gevoelens van eenzaamheid en onzekerheid bij homomannen zijn volgens de makers voor een deel terug te voeren op het niet kunnen voldoen aan het ideaalbeeld.
Willem denkt dat veel jongens een soort teleurstelling ervaren op het moment dat ze uit de kast komen en erachter komen dat de gayscene minder warm en vertrouwd is dan ze misschien gehoopt hadden. "Het viel ons tijdens het maken van de film op dat eenzaamheid heel erg aanwezig is binnen de gayscene."
Een vorm van therapie
Ze zien de film als startpunt van een gesprek in de gayscene. Bewustwording van dit probleem is volgens Willem de eerste stap. “En ook het ontcijferen van hoe diep 'het anders voordoen' bij jezelf geworteld zit. In die zin was het maken van deze film voor ons allebei een soort therapeutische ervaring. Ik ben mijn vrouwelijke kanten en die van anderen meer gaan accepteren.”
En als tip voor jonge homo’s wil Tofik nog graag meegeven: "Ga vooral op avontuur uit en verzamel leuke mensen om je heen. Een gekozen familie. Dat is waar ik het meeste geluk uit heb gehaald."
Bekijk de documentaire Acting Straight hier:
