De term 'griezeligheid' ondefinieerbaar en ongrijpbaar
Die keuze in de trein is natuurlijk een voorbeeld voor veel situaties. Wij mensen maken die afweging namelijk heel snel, vertelt psycholoog Julia Shaw in een TED Talk. Let maar eens op, hoe vaak denk jij bij jezelf: die persoon ziet er eng uit? Een interessant gegeven, vindt de psycholoog. Tot voor kort was de term 'griezeligheid' ondefinieerbaar en ongrijpbaar. Heel frustrerend vonden Francis McAndrew en Sara Koehnke, twee onderzoekers aan Knox College in Illinois. En dus gingen ze aan de slag, op zoek naar antwoorden. 

Wanneer is iemand nou eng?

De twee onderzoekers komen al snel tot de conclusie dat het te maken heeft met je aangeboren 'bedreigingsdetector'. Deze detector laat je snel genoeg weten dat er iets niet pluis is. Je raakt bijvoorbeeld in verwarring of je krijgt koude rillingen. Klinkt logisch, een instinct dat je beschermt tegen het kwaad. Maar de vraag is natuurlijk: hoe filtert die detector? "Het gaat om gedragingen of uiterlijke kenmerken die afwijken van de norm en daarom als onvoorspelbaar gezien worden", laten McAndrew en Koehnke weten in hun onderzoek. Daarnaast ondervragen ze 1.341 deelnemers, en daar komen verrassende resultaten uit.

Even een test. Stel, een goede vriend komt naar jou toe en vertelt dat hij een griezellig persoon heeft ontmoet. Welke gedragspatronen of fysieke kenmerken komen dan gelijk bij je op? En is dat een man of een vrouw?

Uitpuilende ogen en lange vingers
Precies deze vraag werd gesteld aan de deelnemers van het onderzoek. Deze antwoorden werden het meest gegeven: 1 de persoon stond te dicht bij je vriend, 2 vettig haar, 3 een eigenaardige glimlach, 4 uitpuilende ogen en op 5 lange vingers. En opmerkelijk: de meeste respondenten (95,3 procent) zien eerder een enge man voor zich dan een enge vrouw.

Griezelig beroep
Over de kenmerken zijn de deelnemers duidelijk, maar koppelen ze griezeligheid ook aan verschillende beroepen? Ja, zeker. Op nummer één - in de lijn der verwachting - de beroepsmatige clown. Ook de taxidermist (beter bekend als dierenopzetter), de baas van de seksshop en de begrafenisondernemer scoren hoog. En het minst griezelige beroep? De Meteoroloog. En die zagen we natuurlijk wel aankomen met onze weermannen Piet Paulusma en Gerrit Hiemstra.

Griezeligheid kunnen we volgens de onderzoekers categoriseren in drie kernfactoren. Het maakt je bang of angstig, wordt gezien als onderdeel van een persoonlijkheid en de seksuele interesse komt vaak om de hoek kijken. "Hoewel ze misschien niet openlijk bedreigend zijn, vallen individuen met ongebruikelijke patronen van non-verbaal gedrag, vreemde emotionele reacties of zeer onderscheidende fysieke kenmerken buiten de norm", aldus Francis McAndrew en Sara Koehnke. "Dit kan onze 'griezeligheidsdetector' activeren en onze waakzaamheid vergroten terwijl we proberen te onderscheiden of de persoon in kwestie al dan niet iets te vrezen heeft." Met andere woorden, griezeligheid kan onze reactie zijn als we niet weten of we bang moeten zijn voor iemand.

Misvormingen en asymmetrie 

De zogenoemde 'bedreigingsdetector' biedt de nodige bescherming tegen het kwaad in de wereld, maar heeft ook zo zijn nadelen, vertelt Psycholoog Julia Shaw. Zo worden misvormingen en asymmetrie snel gekoppeld aan zwakte en ziekten. "We zijn van nature afkerig van zieke mensen - een afkeer waaraan we gedeeltelijk onze overleving te danken hebben - dus trekken we naar degenen die er vruchtbaar en gezond uitzien en schuwen we degenen die ons zouden kunnen infecteren."

Goed, maar wat nu? Moeten we ons helemaal toegeven aan de bedreigingsdetector? Psycholoog Julia Shaw vindt van niet. “Hoewel griezeligheid het gevolg is van een systeem dat ons probeert te beschermen, is het slecht gekalibreerd”, vertelt ze in de TED Talk. "Wees je ervan bewust en ga dan juist het gesprek met die persoon aan." Misschien is die persoon in de donkere trein helemaal niet zo eng...