Een documentaire afronden voelt voor regisseur Jessica Villerius alsof je een kind naar school brengt na een lange vakantie. Dat is ook het geval bij haar nieuwste project tbs: aan de andere kant. Hiervoor volgde ze drie jaar lang de medewerkers en tbs’ers in de grootste tbs-kliniek van Nederland. ‘Het beeld dat tbs een vertroetelde gevangenis is, klopt niet.’
Tbs-kliniek is geen vakantiepark
In haar carrière maakte Jessica Villerius al zo’n 54 documentaires. Haar focus ligt vaak op mensen met psychische problemen. Als haar documentaire af is, gaat-ie de wijde wereld in.
En nu is tbs: aan de andere kant de wijde wereld in. Villerius vertelt: ‘Over een tbs-behandeling doen verhalen de ronde dat het een vertroeteling is, in vergelijking met een gevangenisstraf. Maar dat klopt niet.’ De documentairemaker wil met de driedelige serie de verborgen wereld van één van de grootste tbs-klinieken in Nederland laten zien.
‘Tbs is altijd heel geheimzinnig geweest. Krantenkoppen over tbs zijn vaak kort door de bocht en sensatiegericht. Alsof een tbs-kliniek een soort vakantiepark is. Geloof me: ik liep er drie jaar rond en het woord vakantiepark komt niet in mijn top 1000 voor.’
'Het woord vakantiepark komt niet in mijn top 1000 voor'
Op je hoede zijn
Hoe is de sfeer in een tbs-kliniek dan? Jessica Villerius: ‘Je bent op je hoede. Je loopt een soort snelkookpan in van ernstig beschadigde geesten. Ze hebben allemaal woedeproblemen en onverwerkte trauma’s.’
Villerius houdt een open blik als ze met tbs’ers het gesprek aangaat. Ze vertelt: ‘Misdadigers hebben hele interessante levensverhalen. Hun IQ grenst soms aan het briljante, dat je echt denkt van hè: wat vreselijk dat het kwartje deze kant op is gevallen. Ze hadden ook briljante ondernemers kunnen worden bijvoorbeeld.’
‘Ik vind het ongelofelijk interessant om met dat soort geesten te praten. Ze zijn out of the ordinary. Die constante verbazing grijpt mij elke keer weer.’
'Het IQ van criminelen grenst soms aan het briljante'
Psychotisch door wiet
Lion is één van de tbs-patiënten die in alle afleveringen te zien is. Villerius: ‘Lion is een heel sympathieke jongen. Maar als hij drugs gebruikt, wordt hij een monster. En zelfs in de tbs-kliniek is drugs voorhanden. Het drugsgebruik gebeurde gewoon onder mijn neus.’
De documentairemaker vervolgt: ‘Het verspreiden en gebruiken van drugs wil de staf natuurlijk tegengaan, maar er zit een beperktheid aan het fouilleren van patiënten. Er mag niet naakt gestript worden. Lion is psychotisch en door drugs wordt hij gevaarlijk.’
Authentiek portretteren
In de documentaire is te zien dat Villerius niet schrikt van patiënt Eli, die agressief op haar afkomt. Villerius heeft zelf opleidingen gedaan in de forensische psychiatrie en is afgestudeerd in criminologie. Ze vertelt: ‘Hierdoor kan ik goed inschatten of iemand sociaal wenselijk antwoordt, vanuit zijn ziekte reageert of authentiek is.’
Doordat Villerius zelf in gesprek gaat met de patiënten, kan de kijker meer zien. ‘Ik spreek ook met de slachtoffers om een volledig beeld te geven. Het is constant dansen op een dun koortje van emoties en belangen van zowel slachtoffers als verdachten.’
Wat is tbs?
Terbeschikkingstelling (tbs) met dwangverpleging is de zwaarste maatregel als onderdeel van een straf. De behandeling richt zich op een veilige terugkeer van daders in de samenleving. Een rechter bepaalt of een dader tbs krijgt bij een ernstig misdrijf, een psychische stoornis en een gevaar voor herhaling.
Bron: rijksoverheid
Elke dag, de hele dag bezig met delict
Een groot verschil tussen een gevangenisstraf en een tbs-behandeling, is dat een tbs’er continu onder behandeling staat. Villerius licht toe: 'Een gevangene kan bij wijze van spreken vier jaar voor zich uitstaren en komt dan op vrije voeten. Terwijl in het geval van tbs een patiënt iedere dag, de hele dag bezig is met zijn delict.’
‘Ik heb in de rechtbank wel eens meegemaakt dat slachtoffers en nabestaanden woedend waren als er zes jaar was geëist tegen de verdachte, maar hij vier jaar plus tbs kreeg. Ze dachten dat de verdachte binnen vier jaar weer buiten zou staan.’
Ze vervolgt: ‘Maar de verdachte zit in tbs minimaal zeven à acht jaar vast, dus langer dan in eerste instantie is geëist. En zeven jaar is eigenlijk een ondergrens. Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand binnen zeven jaar helemaal uit de tbs was. Onderzoek wijst uit dat in het geval van tbs de kans dat een veroordeelde opnieuw de fout in gaat, de helft minder is ten opzichte van een kale gevangenisstraf zonder behandeling.’
'Uit onderzoek blijkt dat de kans dat een tbs'er opnieuw de fout in gaat, de helft minder is dan in het geval van een gevangene zonder behandeling'
Praten met een psycholoog
Vanwege de gevoeligheid en privacy van haar projecten, praat Villerius tijdens het maakproces met niemand in haar privé-omgeving over haar werk. Alleen met collega’s. En als het echt nodig is met een psycholoog.
Door haar ervaring kan de documentairemaker steeds beter omgaan met wat ze meemaakt. Villerius: ‘Misschien heeft dat ook met ouder worden te maken, maar ik wil niet argeloos overkomen. Soms is praten met een psycholoog nog steeds nodig, anders ga ik een verhaal met mij meezeulen. Dan wordt iemand anders zijn vergif, mijn vergif.
tbs: aan de andere kant is vanaf maandag 2 september wekelijks te zien om 21.30 uur op NPO 1.
Waar kennen we Jessica nog meer van?
Jessica Villerius heeft al 54 documentaires op haar naam staan. Ze maakte onder meer de documentaire De Kinderen van Ruinerwold. Ook is zij verantwoordelijk voor de serie Verward die onlangs is genomineerd voor de Televizierring in de categorie impact.
Foto: Alek
Wil je meer artikelen zoals dit lezen?
Schrijf je in voor de nieuwsbrief Persoonlijke verhalen
