Met een plan over de Bijlmervliegramp studeerde hij af aan de Filmacademie. Nu, ruim tien jaar later, komt zijn dramaserie Rampvlucht uit. Scenarioschrijver Michael Leendertse vertelt ons over deze lange reis. ‘Voordat ik het wist zat ik met journalist Vincent Dekker in een koffietentje en gaf hij me nog meer details van wat hij had meegemaakt.’
Michael, je hebt meer dan tien jaar gewerkt aan Rampvlucht. Wat is er in die tijd allemaal gebeurd?
Michael Leendertse: ‘De afgelopen tien jaar ben ik op zoek geweest naar wat voor mij de goede ingang was van dit verhaal. Ik ben zelf iemand van buiten de Bijlmer. Kan, mag en wil ik dit verhaal vertellen? En wat ís dan precies het verhaal dat ik wil vertellen?
Op een gegeven moment las ik een krantenartikel. Het was een interview met Trouw-journalist Vincent Dekker en Volkskrant-journalist Pierre Heijboer. De kop was ‘Het echte verhaal was ook té bizar.’ Het artikel ging over hun werk als journalisten rondom de vragen die de Bijlmervliegramp opriep; mensen werden ziek, de zwarte doos was verdwenen, geruchten over mannen in witte pakken, een soort luchtbrug tussen Amerika, Nederland en Israël… Het was geen lang artikel, maar het las als een soort complotthriller. Daar wilde ik meer van weten.’
'Het is een van de meest aangrijpende verhalen uit de Nederlandse geschiedenis, en niemand vertelt het'
‘Voordat ik het wist zat ik met Vincent in een koffietentje en gaf hij me nog meer details van wat hij had meegemaakt toentertijd. Daar viel m’n mond van open. Het is een van de meest aangrijpende en spannende verhalen die ik ken uit de Nederlandse geschiedenis. En niemand vertelt het.'
'Het werd de ingang naar het verhaal van Rampvlucht: journalisten Vincent en Pierre die in het diepste geheim samenwerkten in een onderzoek naar een potentiële, enorme doofpot. Zonder dat hun eindredacteuren het mochten weten. Ze staan als waarheidszoekers op het kantelpunt van enerzijds de waarheid en anderzijds het gevaar dat je misschien wegzakt in complot denken. Dat vond ik echt fascinerend.’
'Wij zeggen niet dat dit verhaal 100% de waarheid is'
Het verhaal over de Bijlmervliegramp heeft ontzettend veel kanten. Zelfs 30 jaar later is er nog veel onduidelijk. Hoe heb je de periode van research aangepakt?
‘Rampvlucht is boven alles een complotthriller. Het is een gedramatiseerde interpretatie van de werkelijkheid. We willen geen stelling nemen in wat we laten zien. Wij proberen alles in de serie te vertellen via de ogen van de getuigen. Dat zijn ook de mensen die Vincent en Pierre tijdens hun journalistieke zoektocht hebben gesproken. Die mensen hebben natuurlijk een bepaalde interpretatie van de werkelijkheid. Alléén als iemand in de serie praat over bijvoorbeeld de mannen in witte pakken, laten we dat tot leven komen door middel van een flashback. Maar wij gaan als maker niet zeggen: dit is 100% de waarheid. Die waarheid weten we ook niet.'
'Ik heb het hele researchtraject van Vincent nog een keer doorlopen. Ik ben begonnen bij voormalig Tweede Kamerlid Rob van Gijzel, een van de bronnen van Vincent. Hij heeft urenlang verteld over z’n ervaringen. Dat was wéér hele bizarre informatie. Hij vond dat er werd weggekeken van mensen in de Bijlmer die terechte zorgen hadden. Het is de taak van volksvertegenwoordigers dat die mensen ergens terecht kunnen. Rob heeft zich daar hard voor gemaakt. Hij maakte zelf ook vreemde dingen mee. Rob vertelde onder andere dat zijn computer is leeg geveegd door iemand, vlak voordat hij een belangrijk Kamerdebat had. Over de Bijlmervliegramp.
In het krantenartikel waar ik het over had, zei een onderzoeksjournalist: “Er is iemand om half 7 begonnen met liegen en die is daar nooit mee opgehouden.” Dat gevoel kreeg ik ook steeds meer tijdens mijn research. Op z’n minst heeft het systeem van politiek Den Haag heel erg weggekeken. En het zou heel goed kunnen dat het een gigantische doofpot is geweest. In dat speelveld speelt Rampvlucht zich af. Laat de kijker maar zelf conclusies trekken.’
Vincent Dekker en Pierre Heijboer zijn echte personen. Wie is Asha Willems?
‘Asha is een fictief karakter. In de serie volg je de reis van Vincent en Pierre, die betrokkenen tegenkwamen die zich niet gehoord voelden. We wilden een rol opzetten die voor de zoektocht van deze betrokkenen staat. Dat werd Asha Willems, gespeeld door Joy Delima. Ik wilde het liefst een actrice die ook heel goed kan schrijven. Joy kan dat. En ze vindt het verhaal van de Bijlmervliegramp ook heel aangrijpend. Met haar durfde ik het karakter Asha op te bouwen.'
'Ik pretendeer niet dat ik recht kan doen aan de pijn die betrokkenen hebben gehad'
'Ik vond het belangrijk dat Asha een fictief karakter is en niet iemand uit de Bijlmer wiens verhaal we vertellen, omdat ik nergens pretendeer dat ik recht kan doen aan de echte pijn en trauma’s van de betrokkenen. Ik heb natuurlijk wel met veel mensen uit de Bijlmer gesproken. Joy en ik hebben geprobeerd om de emotionele waarheid van wat die mensen hebben meegemaakt, te vangen in dit fictieve karakter.’
'Ik zie steeds terugkerende elementen in de maatschappij waarbij burgers vergeten worden'
Het blijft voor veel mensen lastig om over de Bijlmervliegramp te praten. Nu komt Rampvlucht uit. Er zullen mensen zijn die zich afvragen waarom de oude wond weer open moet.
‘Ja, dat kan ik me ook voorstellen. Die reacties hebben we ook wel gehad als we mensen in de Bijlmer spraken. We legden dan uit wat we met de serie van plan waren. Vaak begrepen ze het dan wat beter. Veel mensen vinden het ook goed dat het verhaal verteld wordt omdat het een vergeten verhaal is. Veel jonge mensen kennen het niet.
Daarnaast heeft de Bijlmervliegramp raakvlakken met iets wat we telkens zien terugkeren in de Nederlandse maatschappij: systeemfalen. Ik heb de afgelopen tien jaar steeds terugkerende elementen in de maatschappij gezien waarbij burgers vergeten worden. Waarbij burgers het idee hebben dat ze niet worden gehoord door een systeem dat soms iets te vaak kiest voor de cijfertjes en statistieken. Dat maakt het voor mij een verhaal dat nu verteld moet worden. Groningen, de toeslagenaffaire… Dit verhaal is vandaag de dag relevanter dan ooit.’
'Het is nog steeds wat ik al die jaren voor ogen had: een complotthriller met een menselijk hart'
Nu is het zo ver: na meer dan tien jaar komt Rampvlucht uit.
‘Het is een hele spannende, surrealistische droom waar ik in zit. Het is heel vreemd dat je al tien jaar lang denkt aan dit project en dat het nu dan uitkomt. Ik ben heel trots op wat we hebben gemaakt. Het is nog steeds wat ik al die jaren voor ogen had: een complotthriller met een menselijk hart. Dat vind ik goed gelukt.
Daarnaast had ik er niet van kunnen dromen dat KRO-NCRV ook een documentaire, podcast en een digitale reconstructie over de Bijlmervliegramp maakt. Ik vind het heel goed dat dat gebeurt, omdat dan allerlei aspecten van de ramp belicht worden.
Dat de serie nu uitkomt en de hele wereld daar iets van gaat vinden, vind ik heel bizar en spannend. Het is een serie waar mensen op allerlei vlakken iets van zullen vinden. Dat mag ook. Daarom heb ik het ook gemaakt. Zodat erover gesproken kan worden.’
Rampvlucht
In KRO-NCRV's Rampvlucht werpen een dramaserie, documentaire, podcast en digitale reconstructie een nieuwe blik op de controversiële Bijlmerramp.
