Elk jaar wordt het kerstverhaal opnieuw vertelt, maar Stef Bos giet het voor KRO-NCRV's Kerstduetten in een nieuw jasje. Lees hier het persoonlijke en eigentijdse kerstverhaal van Stef Bos.

Het kerstverhaal van Stef Bos

'En het geschiedde in die dagen, dat er een bevel uitging van keizer Augustus, dat het gehele rijk moest worden ingeschreven. En zij gingen allen op reis om zich te laten registeren, ieder naar zijn eigen stad. En het geschiedde, toen zij daar waren, dat de dag nabij was dat zij baren zou, en zij baarde haar eerstgeboren zoon en wikkelde Hem in doeken en legde Hem in een kribbe, omdat voor hen geen plaats was in de herberg.'

Zo beschrijft Lucas de geboorte van Christus in de Bijbel. De Bijbel,het boek waarmee ik ben opgevoed. Maar toen ik 16 jaar was kwam ik op een zondag uit de kerk, legde dit boek op tafel en zei tegen mijn vader : ‘Zo, hier ben ik klaar mee’. Waarop hij zei ‘Dan wil ik graag weten waar je wel in gelooft’. En zo bleef dit boek altijd een rol spelen in mijn leven.

De Bijbel, een boek met een ongenaakbare god van veel geweld in het eerste deel, en een zoon met veel liefde in het tweede deel. Het eerste deel was een avonturenboek voor mij als jongetje. Floris en Sindala én Mozes woonden in dezelfde wereld. Het tweede deel was een landkaart om te leren leven. Over naastenliefde en de durf om tegen de stroom in te gaan.

Die man in dat nieuwe testament bleef altijd in mijn achterhoofd een rol spelen. Die man die zijn vijanden kon vergeven. Die man die werd geboren in een stal. Als een teken van nieuw leven, als licht aan de horizon.

Niet ver daarvandaan brechten herders de nacht door in het veld,ze brachten de nacht door bij hun kudde. En opeens stond een engel des Heren bij hen en zij vreesden met grote vreze maar de engel zeide tot hen: Weest niet bang, want zie, ik verkondig u grote blijdschap: U is heden de Heiland geboren, en dit is voor u het teken: Gij zult een kind vinden in doeken gewikkeld en liggende in een kribbe. En plotseling was er bij de engel een grote hemelse legermacht, die God loofde, zeggende: Ere zij God in den hoge, en vrede op aarde in de mensen hun des welbehagen.

De herders, daar lagen ze bij nacht in veld. Halve zwervers ,vrijgevochten geesten misschien. Zonder geregeld leven. Juist bij deze buitenstaanders kwamen er engelen op bezoek met het grote nieuws. Alsof zij meer dan eender welke machthebber iets konden begrijpen wat groter was dan henzelf. Wat wil je, als je bij nacht, in de open lucht, de eindeloosheid van het heelal ziet voor je gaat slapen. 

En zo werd de zoon van een god in armzalige omstandigheden geboren. Daar was al duidelijk dat er een idealist in de maak was. Iemand die wist dat de materie niet van belang is. 

Wát een statement is dat. Degene die ons spiritueel kan leiden is geboren met niets. Niets dan alleen het geloof in de kracht van de kwetsbaarheid.

Toen Jezus was geboren te Betlehem in Judea, in de dagen van koning Herodes, kwamen drie wijzen uit het Oosten naar Jeruzalem, en vroegen: Waar is de Koning der Joden, die geboren is? Want wij hebben zijn ster in het Oosten gezien en wij zijn gekomen om Hem hulde te bewijzen. En zij gingen het huis binnen en zagen het kind met Maria, zijn moeder, en zij vielen neder en bewezen hem hulde. En zij ontsloten hun kostbaarheden en boden hem geschenken aan: Goud, wierook en mirre.

Dat de wijsheid dikwijls uit het oosten komt is voor ons in het westen, die denken dat we met de wetenschap alles kunnen bewijzen, een ongemakkelijke waarheid. 

Toen ik op mijn 16e de Bijbel achter mij liet zocht ik eigenlijk voortdurend andere woorden voor hetzelfde verhaal. Ik vond ze op een dag in het Taoïsme. Oosterse wijsheid zonder waarheid, want waarheid ligt altijd in het midden. Chinese boeken van wijsheid met zinnen als: Mooie woorden zijn niet waar en ware woorden zijn niet mooi. En ik dacht terug aan het boek waar ik afstand van had genomen, en waar in stond: Hij die zonder zonde is werpe de eerste steen. 

Wat een zin om te zeggen, wat een wijsheid. En wat je ook gelooft, of niet, die zin staat als een huis. En het liet me niet meer los. Zoals de rest van dat boek, dat op een dag terugkwam in mijn leven, in een lied.

En toen was er de engel Gabriël die aan Maria, de verloofde van Jozef verscheen. Deze verkondigt het grote nieuws dat Maria zwanger is van de Heilige Geest en dat zij de Zoon van God zal baren.

Het verhaal van de geboorte van Christus riep bij mij veel vragen op toen ik jong was. Vooral het deel van de onbevlekte ontvangenis. Ik stelde me voor: ik ben Jozef en op een dag kom ik thuis en mijn vrouw zegt dat ze zwanger is. Zwanger van de Heilige Geest. Wát een bericht. 'Hoe moet die Jozef zich gevoeld hebben', dacht ik.

En nu denk ik: Wat een weergaloos begin van een verhaal. Het verstand wordt direct op de proef gesteld, en het gaat niet om de feiten. Het gaat om het idee. Het idee van een nieuw leven. Dat ontdekte ik pas toen ik voor de eerste keer vader werd en geen verklaring voor dat wonder had. Een kind ligt in je armen, je ziet dat er iets voor je was en na je zal komen. Je ziet dat je deel bent van een groter geheel. En je zingt je dochter in slaap, met woorden die je hebt geschreven over een nieuw leven.

Op een dag ben je geboren
Uit samengaan ontstaan
Uit een lange rij van mensen
Die nog diep in jou bestaan
Met hun angsten en verlangen
Met hun liefde en hun pijn
Daar ver in het verleden
Ligt de bron van wie wij zijn

Wees welkom in de wereld
Welkom in de tijd
Welkom in ons leven
Welkom in ons huis

De profeet Jesaja voorspelde:

Het volk dat nu in het donker leeft, zal een stralend licht zien. Een helder licht zal schijnen in het land waar het nu nog donker is. Er is een kind geboren, we hebben weer een koning. Hij zal over ons regeren. En zo zullen de mensen hem noemen: Wijze Bestuurder, Sterke God, Vader voor Altijd, Koning van de Vrede.

Dit is het feest van het licht, dichtbij de donkerste dag van het jaar. Onze verre voorouders hadden die al heilig verklaard, de zonnewende. Toen de goden nog met velen waren. De hel een onderwereld waar alle doden naartoe gingen. Ongeacht of zij goed of slecht geleefd hadden.

Er zat nog niets tussen ons en de hemel. De eiken waren heilig en de heksen hadden kennis van de natuur en haar helende werking. De verre voorouders wisten het, en de vertellers van het kerstverhaal ook. Dit is het moment, de helft van de omwenteling van de kern waarom alles draait: de zon. 

Het dieptepunt van donker is bereikt, vanaf nu worden de dagen langer. Een moment om stil te staan en tot inkeer te komen. Om daarna naar het licht te groeien. 

Toen Herodes zag dat hij door de wijzen misleid was, ontstak hij in hevige toorn en zond bevel om in Betlehem en het gehele gebied al de jongens jonger dan twee jaar om het leven te brengen. En zo werd het woord vervuld dat van de profeet Jeremia, toen hij zeide: Een stem is te Rama gehoord, Rachel, wenend om haar kinderen, weigert zich te laten troosten, omdat zij niet meer zijn.

Het is geen disneyfilm het kerstverhaal. De koning die op dat moment regeert hoort dat er een nieuwe koning geboren is. Het doet denken aan het schrikbewind van tirannen. Bang om de macht te verliezen slaan ze wild om zich heen en leggen de kiem voor traumas en haat die nog generaties kunnen duren. Vaak wordt er ook nog een god bijgesleurd als een vlag om een lading te dekken. Van een aanslag, of een genocide. 

Ik vroeg mijn vader na het lezen van dat verhaal: 'Waarom al dat geweld?' Hij zocht een antwoord. Ik volg met mijn kinderen het nieuws van deze tijd. Oorlog en geweld. Ze vragen mij: 'Papa, waarom ?'. En ik zoek een antwoord.

De liefde zij ongeveinsd. Weest afkerig van het kwade, gehecht aan het goede. Weest in broederliefde elkander genegen.

Dat stond in mijn eerste Bijbel. En dat boek heeft mij geleerd voorbij mijn eigen leven te denken. Zoals de kathedralenbouwers die hun leven lang werkten aan een kerk en wisten: we gaan het bouwwerk nooit zien als het af is. En toch hun stenen blijven leggen. Generaties lang, soms 300 jaar. In Den Bosch, in Antwerpen. Geïnspireerd door dit boek. Dit boek dat eigenlijk ook een derde testament verdient. In de vorm van gedichten van Pablo Neruda ,Wizlawa Szymborska. Of dit gedicht van Huub Oosterhuis.

Verschrikkelijk is de wereld.
Geen Jezus zal Aleppo redden
en zijn god
zwijgt zo diep in alle talen
dat het voelt alsof hij niet bestaat,
nooit heeft bestaan, niet kan, niet wil –
wat is er met mijn brein
dat ik hem steeds weer denk?

Er zal nooit, nergens
een begin van redding zijn
als niet ten minste één mens zegt
‘hier ben ik’
en ziende om zich heen
zoekt of er nóg een is, nog twee of drie
met vonken licht ‘hier ben ik’
in hun ogen.

In diepe nacht – geen ster te zien
geen engelenzang te horen –
zullen zij gaan
om wat misschien nog kan,
te hopen valt, te redden is

één vluchtkind kantje boord
voorgoed geboren.

Kerstmis is twee- of driemaal
niet te tellen naamloos velen
die ‘hier ben ik’ zijn
en doen wat moet gedaan.