Hoorns: een stier staat er bekend om. Een koe kennen we zonder. Maar de Keuringsdienst kocht een pot zuivel en keek ergens van op: ‘van koeien met horens’ stond erop. Compleet met tekening. Maar koeien met hoorns, hoe kan dat? Keuringsdienst van waarde vat de koe bij de hoorns en komt erachter dat de mens ze liever zonder ziet.
Melk van koe met of zonder hoorns?
‘Mensen kennen het niet meer: een koe met hoorns. Terwijl dat wel de oorspronkelijke koe is. Een koe heeft hoorns, zo simpel is het,’ zegt zuivelfabrikant Yuri Blanken in de Keuringsdienst van waarde-uitzending
Biodynamisch melkveehouder Gerlof Pronk zegt: ‘Voor biodynamische koeien is het verplicht om de hoorns op de koe te laten. Voor biologische boeren geldt die verplichting niet.’
Wat is biologisch dynamisch?
Biodynamisch (of voluit biologisch-dynamisch) is een vorm van landbouw die verder gaat dan biologisch. Biodynamische boeren kijken niet alleen naar de gezondheid van de bodem en het gebruik van natuurlijke meststoffen, maar ook naar het ritme van de natuur en het welzijn van mens, dier en plant.
Een ander belangrijk verschil zit bijvoorbeeld in het zoveel mogelijk behouden van het eigen karakter van dieren en planten en de smaak van producten. Koeien behouden hun horens en kippen hun snavels.
Als je een biodynamisch zuivelproduct koopt, is het dus altijd gemaakt van melk van koeien met hoorns. Koop je een biologisch of ‘normaal’ zuivelproduct, dan is de kans groot dat die koeien het zonder hoorns moeten doen. Maar waarom?
De introductie van de ligboxenstal
Voor vrijwel alle melkveehouders zijn hoorns een doorn in het oog. Want waar vroeger koeien ’s winters vastgebonden op stal stonden, zetten veehouders hun koeien tegenwoordig liever los op stal.
‘Met de introductie van de ligboxenstal vormden de hoorns van de koe ineens een probleem. In een kudde heb je namelijk dominante koeien en ondergeschikte koeien,’ legt veearts Leen Stam uit. Vanuit een dierwelzijn
‘Dan kan het weleens gebeuren dat er onderlinge vetes worden uitgevochten binnen de kudde. En dan wil je niet dat ze elkaar kunnen verwonden met de hoorns. Al helemaal niet de uiers van een andere koe,’ zegt Stam.
Biodynamische boeren nemen dit risico op de koop toe. Al zegt biodynamische boer Gerlof Pronk dat zo’n verwonding van de uier maar een enkele keer per jaar voorkomt.
Onthoornen van kalfjes
Kalfjes worden op jonge leeftijd ontdaan van hun hoorns, zodat ze op latere leeftijd geen problemen kunnen veroorzaken. Daarnaast is het onthoornen op late leeftijd te pijnlijk, en zelfs schadelijk voor de gezondheid van de koe. Maar hoe gaat dat precies in zijn werk?
Veearts Leen Stam moet de kalfjes in slaap brengen met een sedatiemiddel en ze vervolgens lokaal verdoven. Daarna brandt de veearts het stukje huid weg waar het hoornstompje zit. Na de behandeling krijgt het kalfje ook nog pijnstilling toegediend.
‘We onthoornen de koe op jonge leeftijd, omdat de hoorns deel uitmaken van de schedel. Als je op latere leeftijd de hoorns zou moeten afzagen, dan kun je zo in de voorhoofdsholte van de koe kijken. Dat is enorm ingrijpend voor zo’n beest. Kalfjes hebben nog niet zo’n gat,’ legt Stam uit.
Maar hebben de hoorns van een koe dan helemaal geen functie?
Het kacheltje van de koe
Boeren kunnen aan de hoorns van de koe voelen of een koe gezond is. Volgens landbouw-ecoloog Ton Baars zijn ‘De hoorns van een koe zijn belangrijk om de warmtehuishouding van een koe op orde te houden.’
En een koe die veel melk moet geven, produceert meer warmte. ‘Je zou een melkkoe daarmee enorm helpen door die hoorns te laten zitten,’ aldus Baars. Helemaal gezien het feit dat een moderne melkkoe tienduizend liter melk per jaar produceert.
Toch ziet de melkveehouder de koeien liever zonder hoorns. Kunnen we dan geen koeien fokken die van nature hoornloos zijn?
We hebben veedieren immers enorm naar onze hand gezet in de afgelopen decennia. Waar een koe in 1910 ‘maar’ 2500 liter melk per jaar gaf, is dat inmiddels gemiddeld 10.000 liter geworden.
Genetisch hoornloze koeien
Hoogleraar fokkerij Mario Calus legt in de Keuringsdienst van waarde-uitzending uit: ‘Er zijn bepaalde rassen waarbij nagenoeg alle koeien van nature ongehoornd zijn. Boeren kunnen ervoor kiezen om hun koeien te laten dekken door een stier die genetische aanleg heeft voor hoornloosheid.’
Toch is een stier met het hoornloze gen alleen geen garantie voor hoornloze kalfjes. Het fokken op hoornloosheid staat namelijk nog in de kinderschoenen.
‘Zo’n 50 procent van de kalveren die van deze stier komen, zijn hoornloos,’ aldus fokker Gerard Schepens. ‘Door verder te selecteren werken we uiteindelijk toe naar stieren die 100 procent garantie geven op hoornloze kalfjes.’
Doorselecteren voor de 'perfecte koe'
We hebben de koe flink naar de hand van de mens gezet. Bij het fokken van melkkoeien wordt er namelijk naar zo’n 50 verschillende kenmerken gekeken: de beenstand, het zijaanzicht, het achteraanzicht, de grootte van de koeien, de melkproductie, de vorm van de hoorns, en ga zo maar door.
Fokkers selecteren zelfs op het gedrag van de koeien; ze moeten kalm en makkelijk in omgang zijn.
Conclusie
Waar vrijwel alle koeien van nature hoorns hadden, heeft het gros van de koeien in ons land die inmiddels niet meer. En daarom wordt er expliciet vermeld op verpakkingen van biodynamische producten, dat het komt van koeien die nog wel hoorns hebben.
Meer van Keuringsdienst van waarde weten?
Schrijf in je voor de nieuwsbrief Groener eten & leven. Al duizenden mensen gingen je voor!
