In de supermarkt liggen ze keurig opgestapeld: kleine zilveren visjes in een blikje. Soms in olie, soms in tomatensaus. En altijd onder dezelfde naam: sardines. Maar wie denkt dat er altijd sardine in een blikje sardine zit, komt bedrogen uit. Soms is het sprot, soms haring. En toch staat er sardine op het etiket. Hoe zit dat? De Keuringsdienst werpt een blik op vis in blik.
De Codex Alimentarius
In de supermarkt lijkt het alsof al die kleine visjes sardientjes zijn. Maar klopt dat eigenlijk wel? In het internationale voedselhandboek – de Codex – staat dat er officieel twaalf verschillende vissen als sardine verkocht mogen worden.
Deze twaalf vissen vallen grofweg in vier families:
- Sardine (sardina)
- Haring (harengus)
- Ansjovis (engraulis)
- Sprot (sprattus)
Allemaal in een blikje, allemaal onder de noemer ‘sardine’.
De Europese sardine
De Europese sardine – officieel sardina pilchardus – is de klassieke sardine die we hier kennen. Deze glimmende vis komt vooral voor in de Middellandse Zee en bij de Atlantische kust. Jonge pilchards worden vaak gewoon ‘sardine’ genoemd, al is dat eigenlijk dezelfde soort vis, alleen kleiner van stuk.
Maar wie verder kijkt, ziet dat er wereldwijd allerlei andere sardientjes bestaan: de Japanse sardine, de sardinella, of zelfs een klein oorsardientje uit de Atlantische Oceaan.
Andere vis verkocht als sardine
Toch zit er niet altijd sardine in de blikjes sardine. Als er op het pakje engraulis ringens staat, heb je namelijk met een ansjovis te maken, in dit geval uit de omgeving van Peru. Staat er in kleine lettertjes nematalosa vlaminghi of clupea bentincki op de achterkant van het blik? Dit is haring uit Australië of Chili.
En dan is er nog de sprattus sprattus. Op het blikje vaak vrolijk aangeduid als de Noorse sardien. Maar wie goed kijkt ziet dat dit eigenlijk gewoon een sprot is. Een visje dat qua formaat en smaak veel op sardine lijkt, maar biologisch gezien een andere soort is.
Sardine is een haringsoort?!
Al deze vissoorten behoren tot de haringachtigen (clupeiformes). Met andere woorden: de sardine is een soort haring.
Ansjovis valt een beetje uit de toon. Deze visjes vallen wel onder de haringachtige, maar niet binnen de haringfamilie, zoals de overige drie soorten. Een verschil is dat hij veel zout kan verdragen, maar is niet van zichzelf zo zout als wij hem kennen. Gepekelde ansjovis ligt daarom een maand in zout te weken om dezelfde zoute smaak te krijgen.
Keuringsdienst van waarde-uitzending: sardines
In deze aflevering neemt verslaggever Daan Nieber blikjes mee naar een visverkoper op de Dappermarkt, die zowel verse ansjovis als sardine verkoopt. Hij kan geen uitsluitsel geven over welke vis de Engraulis Ringens uit de blikjes zou kunnen zijn.
De sardine is populair
Waarom zit er niet gewoon altijd sardine in? Het simpele antwoord: omdat er niet genoeg sardine was. In de jaren ’70 en ’80 werd er massaal gevist op sardine, vooral in Europa. De vangsten kelderden, maar de vraag naar sardine in blik bleef.
En dus gingen landen improviseren. In Canada stopten ze haring in het blikje. In Australië namen ze de elft. En in Peru werd ansjovis een sardien genoemd. Dus besloot het bestuur van de Codex Alimentarius Commission, het te standaardiseren.
Deze Codex is het ‘voedselboek’ dat internationale (gezondheids- en veiligheids)normen voor voedselproducten vaststelt. Het zijn geen wetten, maar wel wereldwijde afspraken waar de meeste landen zich aan houden.
Vissen naar het lab
Noorwegen was destijds voorzitter en stelde voor om vast te leggen welke vissen officieel als sardine verkocht mochten worden. Tussen 2006 en 2010 konden landen hun eigen 'sardientjes' opsturen naar een Noors laboratorium.
Daar werd gekeken: lijkt deze vis qua smaak en structuur genoeg op een sardine? Alle visjes die deze test doorstonden kregen een plekje op de officiële lijst. En zo konden er ineens twaalf vissoorten als sardine verkocht worden.
Let op het etiket
Belangrijk detail: als er géén echte sardina pilchardus in het blikje zit, dan moet de producent de Latijnse naam van de gebruikte vis vermelden. Dus: engraulis ringens voor Peruaanse ansjovis. Of sprattus sprattus voor sprot. Soms staat er ook een omschrijving bij, zoals 'Canadian style sardine'.
Doet een producent dat niet? Dan overtreedt hij de Codex-norm. Maar let op: de Codex is geen wet. Het is dus geen strafbaar feit, maar wél tegen de internationale afspraken in.
Conclusie
Een blikje sardine is dus niet altijd wat het lijkt. Soms eet je sardine, soms sprot, soms haring, soms ansjovis. En allemaal mogen ze legaal als sardine verkocht worden, zolang het maar netjes op het etiket staat.
Dus de volgende keer dat je een blikje opentrekt: kijk even goed naar de kleine letters. Misschien eet je helemaal geen sardine, maar een vermomde haring of sprot.
Meer van Keuringsdienst van waarde weten?
Schrijf in je voor de nieuwsbrief Groener eten & leven. Al duizenden mensen gingen je voor!
