Het verschil

‘Hoewel de termen pepernoot en kruidnoot vaak door elkaar heen gebruikt worden, zijn het wel degelijk verschillende koekjes’ legt Fred Voskuil - conservator van het Bakkerijmuseum in Hattem - uit.

Pepernoten hebben een onregelmatige dobbelsteenachtige vorm en een zachte, taaie structuur. De welbekende ronde knapperige bolletjes waar de winkels in de wintermaanden vol mee liggen zijn kruidnoten. Dit onderscheid echter is niet altijd even duidelijk.

Gekruide koek

De eerste recepten voor peper-, suiker- en kruidkoekjes dateren uit de 16e eeuw. Goed gekruide koekjes die gemaakt werden van tarwe- en/of roggebloem en honing en/of suiker. Met de toevoeging van wat kruiden. De receptuur was echter zo divers, dat het verschil tussen een peper- en kruidnoot tot en met de 18e eeuw niet duidelijk is.

Na de 18e eeuw werd het verschil tussen de zachte en knapperige koekjes steeds duidelijker door het gebruik van specifieke specerijen en toevoegingen als boter, eieren en rijsmiddel. Tegenwoordig zijn het duidelijk twee verschillende producten. Al wordt het in de volksmond nog vaak door elkaar heen gebruikt.

Pepernoten

De echte pepernoten worden, net als taaitaai, in de basis gemaakt van roggemeel, anijs en honing. Daarnaast bevatten ze een mengsel van specerijen zoals kardemom, kaneel, gember en korianderzaad. De smaak is te vergelijken met ontbijtkoek.

De naam pepernoot is dan ook afgeleid van de peperkoek (tegenwoordig vooral bekend onder de naam ontbijtkoek). Al werd ook het woord kruidkoek vaak gebruikt. 

De koeken werden van oudsher peperkoek genoemd omdat peper de duurste specerij was die in de koeken verwerkt werd. In de loop der jaren werd soortgelijke koek zonder peper ook als peperkoek aangeduid.

Kruidnoten

In tegenstelling tot de pepernoot wordt de kruidnoot gemaakt van tarwebloem. Van origine bevatten kruidnoten suiker, boter en eieren en rijsmiddel, maar de kruidnoten die je in de winkel vindt vervangen de boter voor plantaardige olie.

De kruidenmix in kruidnoten lijkt op die van speculaas en bestaat uit kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, gemberpoeder, kardemom en witte peper. Maar waarom wordt dit koekje dan toch vaak pepernoot genoemd?

Traditie

Al eeuwen krijgen kinderen traktaties van de lieve Sint. Dit is ook te zien op het schilderij van Jan Steen uit 1663: Het Sint-Nicolaasfeest. Zoals op het schilderij te zien is, waren dit toentertijd pepernoten. Het strooien van snoepgoed werd pas in de 19e eeuw geïntroduceerd.

Het verhaal gaat dat het makkelijker was om met kruidnoten te strooien. Zo werd de geliefde pepernoot langzaam ingeruild voor de hardere ronde noot. Dit kan ook verklaren waarom kruidnoten in de volksmond pepernoten zijn gaan heten. Alle Sinterklaasliedjes reppen immers over pepernoten, terwijl de pieten altijd met kruidnoten strooien.

Kruidnotenfabrikant Oscar de Lange denkt dat de verwarring nog een andere oorzaak kan hebben: ‘Oorspronkelijk was “pepernoot” de verzamelnaam voor verschillende soorten pepernoten, waaronder de kruidnoot, die 'peperkruidnoot' heette om aan te geven dat dit koekje meer kruiden bevatte dan de klassieke pepernoot.’

Kat in de zak

Het is door de eeuwen heen best een zooitje met dat wat Pieten strooien. Feit is dat de kruidnoot voor velen een pepernoot is gaan heten. Waardoor dit komt is moeilijk met zekerheid te zeggen, maar wie toch liever een pepernoot eet zal vaak een kat in de zak kopen.